Në vitet e fundit, bota ka përjetuar një rritje të miliarderëve të ushqimit – që përfshin kompani që përfitojnë nga rritja e çmimeve duke shtuar të ardhurat, ndërsa shumë janë të detyruar të shkurtojnë shpenzimet ose të mbeten të uritur.
Ashtu si në sektorin e energjisë, kompanitë ushqimore kanë fituar para nga kriza e kostos së jetesës që ka pasuar kohët e vështira të pandemisë COVID-19. Por ndërsa kompanitë si Shell dhe Exxon janë pothuajse emra të njohur, emrat e bizneseve që ‘tërheqin’ fijet e industrisë ushqimore janë më pak të njohur dhe shumë më pak të shqyrtuara.
Në një raport të fundit mbi këtë çështje, studiuesit ETC Hope Shand, Kathy Jo Wetter dhe Kavya Chowdhry i quajtën lojtarët më të mëdhenj në industrinë ushqimore dhe bujqësore “baronët e ushqimit” – një titull që tregon menjëherë fuqinë që këto korporata ushtrojnë në industrinë ushqimore.
Baronët e ushqimit ekzistonin shumë kohë përpara pandemisë, ose krizës së kostos së jetesës. Këto janë kompani që janë themeluar me dekada dhe kanë arritur të kontrollojnë pjesë të mëdha të sektorit. Por pandemia dhe kriza e kostos së jetesës kanë pasur një rol të madh në rritjen e rëndësisë dhe numrin e tyre.
Sipas një raporti të fundit nga Oxfam të titulluar “Përfitimi nga dhimbja”, miliarderët e ushqimit kanë parë që pasuria e tyre kolektive të rritet me rreth 45% gjatë dy viteve të fundit për një total prej 328 miliardë paund të shtuar në fitimet e tyre. Në të njëjtat vite, 62 miliarderë të rinj u krijuan ndërsa kompanitë i frynin fitimet e tyre duke kapitalizuar nga pandemia COVID dhe kriza në rritje e kostos së jetesës detyroi shumë njerëz të shkurtojnë shpenzimet dhe madje të zgjedhin mes ngrënies ose ngrohjes së shtëpive të tyre.
Njësoj si kompanitë e energjisë, miliarderët e ushqimit kanë parë që pasuria e tyre të rritet me një miliard dollarë çdo dy ditë midis 2020 dhe 2022. Kjo rritje e fitimeve u drejtua kryesisht nga triliona dollarët që qeveritë kombëtare kanë injektuar në ekonomitë e tyre për t’i mbajtur ato nga kolapsi e cila pati efektin anësor të padëshiruar të rritjes së çmimit të aseteve kryesore, si ushqimi.
Raporti i ETC “Food Barons 2022” zbuloi se 2020 “ishte një vit i tmerrshëm për sigurinë ushqimore dhe shëndetin, por një pasuri për Big Food dhe Big Ag [Bujqësia]”. Studiuesit shkruajnë se në mes të pandemisë, “këta Baronë të Ushqimit shfrytëzuan sa më shumë krizat konverguese për të forcuar kontrollin e tyre në çdo hallkë në zinxhirin ushqimor Industrial” duke minuar “të drejtat e fshatarëve, pronarëve të vegjël, peshkatarëve dhe blegtorëve për të prodhojnë ushqim për komunitetet e tyre dhe shumë të tjerë.”
ETC ka identifikuar “vetëm katër deri në gjashtë” firma dominuese të cilat kontrollojnë çdo aspekt të industrisë ushqimore, nga makineritë bujqësore e deri te farmaceutikët e kafshëve. Dy prej tyre janë emëruar gjithashtu nga Oxfam në raportin e tij për miliarderët e ushqimit: dy “dinastitë” e Cargill dhe Walmart.
Cargill është një gjigant global i ushqimit në pronësi të familjes së 11-të më të pasur në botë dhe një nga kompanitë private më të mëdha në botë, megjithëse emri i tij nuk është i njohur dhe mund të jetë i panjohur për shumicën. Në vitin 2017, sipas Oxfam, kompania u raportua ndër katër kompanitë që kontrollonin mbi 70 % të tregut global për mallrat bujqësore.
Luhatjet në çmimin global të drithërave kanë bërë që Cargill të rrisë fitimet e saj dhe familjen Cargill të rrisë pasurinë e saj kolektive me 65% që nga viti 2020, me katër anëtarë që i bashkohen listës së Forbes të 500 njerëzve më të pasur në botë. Konkurrenti i Cargill, Louis Dreyfus Co., një shtëpi tregtare bujqësore, gjithashtu bëri fitime të mëdha nga problemet me tregun e drithërave.
Walmart, zinxhiri i supermarketeve i cili është i kudondodhur në SHBA, ka marrë rreth 15 miliardë dollarë dividentë në para nga kompania, pasi mallrat e shitura në dyqanet e tyre u shtrenjtuan dhe pagat e punonjësve të saj mbetën kryesisht të njëjta.
Problemi me mënyrën se si funksionon sistemi ushqimor për momentin, është se industria është “në një numër të vogël duarsh dhe e kontrolluar në mënyrë efektive në bazë të sa fitim mund të bëjnë ato kompani” në vend që t’i parandalojë njerëzit të jenë të uritur.
Spekulimet rreth çmimeve të ushqimeve në tregjet financiare në fakt kontribuuan në rritjen e çmimeve të ushqimeve, por ka një lëvizje në rritje për krijimin e një sistemi alternativ ushqimor. Ata po punojnë për të krijuar një sistem ushqimor të ndryshëm i cili në fakt ndihmon fermerët e zakonshëm të shkallës së vogël që ende prodhojnë pjesën më të madhe të ushqimit në botë jashtë këtyre tregjeve gjigante.
Një mënyrë për të krijuar një sistem ushqimor alternativ do të ishte që bujqësia në shkallë të vogël të bëhej një profesion financiarisht i qëndrueshëm, pa konkurrencën e vazhdueshme të korporatave shumë më të mëdha.
