Europa në shënjestër të Trump-it!

Forumi Ekonomik Botëror i këtij viti në Davos ishte i mbushur me ide krijuese për shpëtimin e planetit, zvogëlimin e pabarazisë dhe adresimin e nevojave urgjente të sigurisë. Megjithatë, mesazhi kryesor që doli nga ky event ishte depresioni i thellë i europianëve, veçanërisht për ekonominë dhe për Donald Trump-in.

Ankthi i tyre nuk është i pabazë: Trump paraqet një kërcënim ekzistencial për Europën në tre mënyra kryesore. Së pari, ai insiston që Europa duhet të marrë përgjegjësinë e plotë për mbrojtjen e saj – një kërkesë që shumë liderë politikë e kanë të vështirë ta kuptojnë.

Në fjalimin e tij në Davos, të transmetuar nga Uashingtoni, Trump përsëriti thirrjen e tij që qeveritë europiane të rrisin shpenzimet për mbrojtjen në 5% të PBB-së. Duke pasur parasysh që vende si Italia ende po përpiqen të arrijnë objektivin 2% të vendosur gjatë presidencës së Barack Obamës, është e qartë pse kjo kërkesë po shkakton shqetësim të madh.

Së dyti, Trump duket i vendosur të përmbushë kërcënimet për vendosjen e tarifave të reja doganore, duke e vënë në vështirësi të mëdha eksportuesit europianë, të cilët tashmë përballen me konkurrencë gjithnjë e më të ashpër nga Kina. Ndërsa retorika e tij lë hapësirë për negociata të veçanta për uljen e tarifave, rekordi i tij në përmbushjen e premtimeve elektorale tregon të kundërtën.

Pasi ka kthyer pas politikat e Joe Biden mbi emigracionin dhe diversitetin, barazinë dhe përfshirjen (DEI), lëvizja e radhës e Trump-it mund të jetë vendosja e tarifave “të bukura”, pavarësisht kundërshtimeve të ekonomistëve. Këto tarifa mund të kenë një ndikim veçanërisht të rëndë mbi Gjermaninë, ekonominë më të madhe të Europës. Pas dy viteve të njëpasnjëshme recesioni, modeli i saj i rritjes së bazuar në eksporte po lëkundet. Nëse Trump vendos tarifa të larta për mallrat gjermane, një vit i tretë recesioni duket i pashmangshëm.

Qasja klasike do të ishte që Europa të mos kundërpërgjigjet, pasi vendi që vendos tarifa shpesh është ai që dëmtohet më shumë. Por ta shpjegosh këtë logjikë tek votuesit është sfidë më vete. Një reagim i heshtur do të shihej si shenjë dobësie, duke e bërë thuajse të pamundur për liderët europianë të mos i kundërpërgjigjen Trump-it.

Rezultati i një konfrontimi të tillë është i paparashikueshëm. Trump, i cili e sheh suficitin kronik tregtar të Europës me SHBA si provë të konkurrencës së pandershme, nuk ka ndërmend të tërhiqet. Pa marrë parasysh që shumica e ekonomistëve argumentojnë se suficiti është pasojë e preferencës së europianëve për të investuar në asetet amerikane, të cilat kanë performuar më mirë se ato europiane dhe ka të ngjarë të vazhdojnë kështu.

Së treti, plani i Trump-it për të forcuar furnizimin energjetik të Amerikës e vendos lëvizjen e gjelbër europiane në një pozitë të vështirë. Çmimet e energjisë në BE janë disa herë më të larta se ato në SHBA, kryesisht për shkak të luftës në Ukrainë dhe kostove të tranzicionit të shpejtë drejt energjisë së pastër. Këto çmime të larta po e bëjnë gjithnjë e më të vështirë për industritë europiane të qëndrojnë konkurruese, veçanërisht në sektorë kyç si inteligjenca artificiale.

Çfarë mund të bëjë Europa?
Së pari, politikëbërësit duhet të qëndrojnë të fokusuar dhe të mos lejojnë që politikat kaotike të Trump-it t’i shpërqendrojnë nga prioritetet kryesore. Më e rëndësishmja ndër to është gjetja e mënyrave për të ulur çmimet e energjisë, ku teknologjitë e reja të reaktorëve të vegjël bërthamorë paraqesin një mundësi premtuese.

Për më tepër, mohimi i ndryshimeve klimatike nga Trump dhe axhenda e tij “drill, baby, drill” përbëjnë një sfidë të madhe për BE-në, e cila rrezikon të humbasë ndikimin gjeopolitik. Ndërsa përqafimi i energjisë së pastër është për t’u lavdëruar, përpjekjet europiane do të kenë ndikim të kufizuar në ngrohjen globale nëse Kina dhe India – të cilat ende prodhojnë rreth 60% të energjisë elektrike nga qymyri – nuk ndjekin të njëjtën rrugë.

Për të nxitur vendet e tjera të ndjekin modelin e saj, Europa duhet të dëshmojë se mund të jetë si e gjelbër ashtu edhe konkurruese; ndryshe, rrezikon të shndërrohet në një shembull paralajmërues për të tjerët. Përballë kërcënimeve të Trump-it dhe konkurrencës në rritje nga Kina, qeveritë europiane do të bënin mirë të tregoheshin më të kujdesshme me rregulloret e tepërta. Siç thotë shprehja, “SHBA inovon, Kina kopjon, dhe Europa rregullon.”

Ministrja e Financave e Mbretërisë së Bashkuar, Rachel Reeves, me të drejtë e sheh deregulimin si një mënyrë për të përmirësuar perspektivat e rritjes ekonomike në vend. Por Britania do ta ketë të vështirë të rikthejë rritjen nëse vendet anëtare të BE-së – veçanërisht Franca – nuk lënë mënjanë mosmarrëveshjet dhe nuk i ofrojnë Mbretërisë së Bashkuar një marrëveshje tregtare të ngjashme me atë të Norvegjisë.

Një marrëveshje e tillë do të ishte e dobishme për të dyja palët: Europa ka nevojë për sektorin financiar britanik dhe kompanitë britanike kanë nevojë për akses në tregjet europiane. Edhe nëse Europa ndjek këto hapa, do ta ketë të vështirë të përballet me Trump-in. Për të pasur një shans të vërtetë, vendet e BE-së duhet të pranojnë se rrënjët e problemeve të tyre ekonomike janë më të thella.

Pavarësisht rizgjedhjes apo jo të Trump-it, qeveritë europiane duhet të adresojnë shkaqet themelore të stagnimit ekonomik. Sigurisht, Europa duhet të vlerësohet për politikat e saj për ndryshimet klimatike dhe për kufizimin e fuqisë së sektorit të teknologjisë. Me kalimin e kohës, SHBA dhe Kina mund të njohin vlerën e politikave progresive europiane dhe t’i ndjekin ato.

Por nëse kjo nuk ndodh, do të jetë Europa ajo që do të duhet të përshtatet. Nëse dështon, Komisioni Europian mund të përfundojë si një shërbim zjarrfikës në Los Anxhelos – duke u përpjekur të shuajë zjarret pasi dëmi tashmë është bërë.

Kenneth Rogoff është profesor i Ekonomisë dhe Politikave Publike në Universitetin e Harvardit, ish-kryeekonomist i Fondit Monetar Ndërkombëtar dhe fitues i Çmimit Deutsche Bank në Ekonomi Financiare (2011). Ai është bashkautor i librit This Time is Different: Eight Centuries of Financial Folly dhe autor i librit të ardhshëm Our Dollar, Your Problem (Yale University Press, 2025).