LIGJET E BIZNESIT
Në një epokë ku teknologjia po transformon çdo aspekt të jetës sonë, financat dhe paraja nuk mbeten pas. Këta 10-15 vitet e fundit, falë zhvillimeve të vrullshme teknologjike, kanë ndryshuar ndjeshëm mënyrën se si konceptohet paraja dhe sistemi financiar. Një revolucion që po ndodh dhe nuk ndalet me paranë dhe format e mënyrën e përdorimit të saj. Një prej risive më të rëndësishme është krijimi i kriptomonedhave, të cilat lejojnë transaksione të decentralizuara dhe pa ndërmjetësim bankar. Kështu, kriptomonedhat kanë sjellë revolucionin e decentralizimit, por paqëndrueshmëria e tyre ka qenë një pengesë për adoptimin masiv. Kriptomonedhat tradicionale si Bitcoin dhe Ethereum etj., janë të njohura për luhatshmërinë e tyre të lartë, çka e bën të vështirë përdorimin e tyre si mjete pagese të qëndrueshme. Për të adresuar këtë problem është zhvilluar koncepti i Stablecoin-it, një klasë e veçantë e kriptomonedhave që synon të ruajë stabilitetin e vlerës, duke u lidhur me monedha fiat si USD, EUR, apo me asete të tjera si ari. Ajo është një formë e re e aseteve digjitale, që synon të kombinojë avantazhet e blockchain-it me stabilitetin e monedhave fiat.
ÇFARË JANË STABELCOIN-ET?
1-Stablecoin të mbështetur nga fiat (psh., USDT, USDC): të garantuara nga rezerva në monedha tradicionale. (të mbështetura nga rezerva reale në banka ose institucione financiare (psh. USDT, USDC).
2-Stablecoin të mbështetur nga kripto-asete (psh. DAI): të garantuara nga kolateral në kriptomonedha të tjera të mbështetura nga kriptomonedha të tjera si ETH; kërkojnë kolateralizim të tepërt për të mbrojtur nga luhatjet (psh. DAI).
3-Stablecoin algoritmikë: ruajnë stabilitetin përmes mekanizmave automatikë të ofertës dhe kërkesës.( – përdorin algoritme për të ruajtur stabilitetin pa pasur rezerva reale; megjithatë, këto janë më të rrezikshme (psh.. TerraUSD, e cila dështoi në vitin 2022).
Pra, Stablecoin-et janë monedha digjitale të krijuara për të ruajtur një vlerë të qëndrueshme ndaj një aseti bazë, zakonisht një monedhe tradicionale si dollari amerikan ose euroja. Në praktikë, një Stablecoin “pagohet” 1:1 me monedhën bazë, në mënyrë që përdoruesit të mos përballen me ndryshime të menjëhershme të çmimit .Ky stabilitet vjen përmes mekanizmave të mbështetjes me rezerva (fiat ose kripto) apo përmes algoritmeve që kontrollojnë ofertën dhe kërkesën. Stablecoin-et si USDT (Tether) dhe USDC (USD Coin) janë mbështetur nga rezerva reale në institucione financiare, ndërsa DAI përdor kolateral kripto për të ruajtur ekuilibrin e vlerës. Ky klasifikim ndihmon në kuptimin e burimit të stabilitetit, i cili është faktori kryesor që përcakton besueshmërinë e një Stablecoin-i.
DALLIMET, AVANTAZHET DHE RREZIQET E STABELCOIN NGA KRIPTOMONEDHAT E TJERA
Ndryshe nga Bitcoin apo Ethereum, të cilat janë asete spekulative, Stablecoin-et kanë për qëllim funksionin monetar të qëndrueshmërisë së vlerës. Kriptomonedhat klasike janë të paqëndrueshme për shkak të ofertës së kufizuar dhe mungesës së një institucioni qendror që menaxhon çmimin. Në kontrast, Stablecoin-et sigurojnë parashikueshmëri të vlerës, duke u bërë të përshtatshme për përdorim si mjet tregtar, rezervë vlere dhe instrument financiar ndërmjetësues në tregjet kripto (McKinsey & Company, 2025).Për shembull, tregtarët e kriptomonedhave përdorin Stablecoin-et për të dalë nga tregu gjatë periudhave të pasigurisë pa i kthyer fondet në monedha fiat, ndërsa bizneset ndërkombëtare i përdorin ato për transferta të menjëhershme me tarifa minimale.
Janë disa nga avantazhet e Stablecoin-ve krahasuar me kriptomonedhat e tjera tradicionale:
-Stabilitet i çmimit: Ndryshe nga Bitcoin apo Ethereum, Stablecoin-et nuk përjetojnë luhatje ekstreme.
-Ato kanë përdorim praktik për pagesa: Janë më të përshtatshme për transaksione të përditshme dhe ndërkombëtare. (Transferta të menjëhershme kosto të ulët).
-Kanë likuiditet i lartë: Lehtësojnë tregtimin në platformat DeFi dhe shkëmbimet kripto – Kanë përfshirje financiare: Mundësojnë akses në para dixhitale për individë pa llogari bankare. (Mundësi për të hyrë në sistemin financiar global edhe për individë pa qasje bankare).
-Integrim me financën e decentralizuar (DeFi), duke lehtësuar huadhënien dhe tregtimin në mënyrë të automatizuar.
Megjithatë, ekzistojnë edhe disa disavantazhe dhe rreziqe serioze:
-Mungesa e transparencës në lidhje me rezervat e lëshuesve.
-Risk rregullator, pasi shumë shtete ende nuk kanë përcaktuar qartë statusin ligjor të Stablecoin-eve. (Rregullimi ligjor: Autoritetet financiare po shqyrtojnë me kujdes Stablecoin-et, duke rritur pasigurinë për të ardhmen e tyre.
-Rreziku i dështimit algoritmik, siç ndodhi me rastin e TerraUSD në vitin 2022.
-Qendralizimi: Shumë Stablecoin janë të kontrolluar nga entitete të centralizuara, duke kundërshtuar parimin e decentralizimit.
-Rreziku i kolapsit të rezervave: Nëse rezervat nuk janë transparente ose të mjaftueshme, mund të ndodhë humbje e besimit (si rasti i Terra/LUNA).
Stablecoin-et, urë elegante mes financës tradicionale dhe botës së kriptomonedhave. Si lidhin dy botë?
Stablecoin-et veprojnë si një ndërmjetës mes sistemit bankar tradicional dhe teknologjisë blockchain:
-Për përdoruesit e kriptos: ofrojnë një mënyrë për të ruajtur vlerën pa dalë nga ekosistemi blockchain.
-Për institucionet financiare: lejojnë eksperimentimin me teknologji të reja pa rrezikuar paqëndrueshmëri.
-Për pagesa ndërkombëtare: mundësojnë transferime të shpejta dhe me kosto të ulët, duke shmangur bankat tradicionale dhe tarifat e tyre.
Ka disa arsye pse janë të rëndësishme Stabelcoin-et si:
-Ato sigurojnë stabilitet: shmangin luhatjet ekstreme të çmimeve si ato të Bitcoin.
-Inovacion: janë bazë për zhvillimin e aplikacioneve DeFi (financë e decentralizuar).
MENDIME TË EKSPERTEVE MË NË ZË PËR STABLECOIN-ET
Mendimet e ekspertëve të njohur për Stablecoin-et mund të përmblidhen në dy këndvështrime kryesore: Potenciali Inovativ dhe Integrimi kundrejt Rreziqeve dhe Nevojës për Rregullim.
1-Potenciali Inovativ dhe Integrimi, që përbën qëndrimin pozitiv. Shumica e ekspertëve të financës dhe teknologjisë (si për shembull figurat e larta në kompani si Mastercard, PayPal pas lançimit të PYUSD, apo bankierë qendrorë që eksperimentojnë me CBDC) i shohin Stablecoinet si një element thelbësor në evolucionin e parave dixhitale dhe konkretisht i konsiderojnë si:
-Ura ndërmjet botëve: Stablecoin-et konsiderohen si mjeti më i mirë për të lidhur sistemin financiar tradicional (me monedha fiat) me efikasitetin dhe shpejtësinë e teknologjisë blockchain.
-Pagesat globale dhe remitancat: Ekspertët theksojnë potencialin e Stablecoin-eve për të revolucionarizuar pagesat ndërkufitare, duke i bërë ato të menjëhershme, më të lira dhe pa ndërmjetës bankar (siç sugjerohet nga analistët e teknologjisë financiare).
-Shtylla e DeFi-t: Stablecoin-et (si USDT, USDC, DAI) shihen si likuiditeti dhe njësia llogaritare bazë e Financës së Decentralizuar (DeFi). Ato i lejojnë përdoruesit të marrin pjesë në huadhënie, tregti dhe shërbime të tjera pa u shqetësuar për luhatshmërinë e madhe të Bitcoin/ Ethereum.
-Nxitës i Adoptimin Masiv: Me hyrjen e gjigantëve të pagesave si PayPal (me PYUSD), ekspertët argumentojnë se Stablecoin-et tani janë vërtetuar si një metodë pagese e pranuar, duke ulur barrierën e hyrjes për publikun e gjerë.
- Rreziqet, Transparenca dhe Nevoja për Rregullim (Qëndrimi Skeptik)
Autoritetet rregullatore dhe shumë ekonomistë tradicionalë (si përfaqësuesit e Bankave Qendrore dhe rregullatorët e BE-së dhe SHBAsë) shprehin shqetësime serioze:
-Rreziku i Stabilitetit Financiar: Shqetësimi kryesor është se kolapsi i një Stablecoin-i të madh (siç ndodhi me TerraUSD/LUNA në 2022) mund të përhapet si një “vrapim bankar” në tregjet e kriptove dhe potencialisht të ndikojë në stabilitetin financiar më të gjerë.
-Transparenca e Rezervave: Një pikë kyçe e kritikave, sidomos ndaj Stablecoin-eve të mbështetura nga fiat si Tether (USDT) është mungesa e plotë e transparencës dhe auditimit të rezervave. Ekspertët kërkojnë që rezervat (ato që supozohet se garantojnë vlerën 1:1) të jenë të kontrollueshme, të likuidshme dhe të ruajtura në mënyrë të sigurt.
-Rregullimi Ligjor Urgjent (Si MiCA): Ekspertët (sidomos ata evropianë) theksojnë se ligjet ekzistuese nuk janë të mjaftueshme. Rregullorja si MiCA (Markets in Crypto-Assets) e BE-së është një përpjekje për të adresuar këtë, duke kërkuar licencim, rezerva të verifikueshme dhe transparencë për të mbrojtur konsumatorët.
-Qendralizimi i Maskuar: Disa kritikë argumentojnë se ndërsa kriptomonedhat predikojnë decentralizimin, Stablecoin-et më të mëdha si USDC dhe USDT janë në fakt shumë të centralizuara (kontrollohen nga pak kompani), duke hedhur poshtë parimin themelor të blockchainit.
AKTET RREGULLATIVE NDËRKOMBËTARE DHE NË SHQIPËRI
Në nivel ndërkombëtar, Bashkimi Europian ka miratuar rregulloren MiCA (Markets in Crypto-Assets Regulation), e cila përcakton rregulla të qarta për lëshimin dhe mbikëqyrjen e stablecoin-eve. Sipas MiCA, çdo emetues Stablecoin-i duhet të ketë licencë, rezerva të verifikueshme dhe transparencë publike mbi mënyrën e menaxhimit të fondeve (Council of the European Union, 2024).Kjo nismë synon të mbrojë konsumatorët dhe të sigurojë stabilitet financiar në tregun e kripto-aseteve.
Në Shqipëri, kuadri ligjor është në zhvillim. Ligji nr. 66/2020 “Për tregjet financiare të bazuara në teknologjinë DLT” synon të rregullojë token-ët digjitalë dhe platformat e tregtimit, por nuk ka ende zbatim të plotë praktik. Megjithatë, qeveria shqiptare ka filluar të tatimojë fitimet nga kriptomonedhat që nga viti 2023 (Gazeta Tema, 2023).
Kjo tregon një tendencë drejt përafrimit me standardet europiane, edhe pse ende pa strukturë të konsoliduar për Stablecoin-et.
CILA ËSHTË E ARDHMJA E STABLECOIN-VE?
E ardhmja e Stablecoin-eve shihet si një element kyç në transformimin e sistemeve financiare globale. Sipas analizave të McKinsey (2025), përdorimi i Stablecoin-eve pritet të shumëfishohet në pesë vitet e ardhshme, veçanërisht në pagesat ndërkombëtare, tregjet DeFi dhe remitancat ndërkufitare. Në vendet e Ballkanit, përfshirë Shqipërinë, Stablecoin-et mund të shërbejnë si mjet alternativ ruajtjeje vlere përballë luhatjeve valutore dhe si zëvendësim i pjesshëm për sistemin bankar tradicional në transaksione ndërkombëtare.
Stablecoin-et përfaqësojnë një fazë të re të evoluimit monetar në epokën digjitale. Ato sjellin stabilitet, shpejtësi dhe transparencë në transaksione, duke ndërtuar një urë midis financës tradicionale dhe ekonomisë së decentralizuar. Megjithatë, që të përmbushin plotësisht potencialin e tyre, kërkohet rregullim i qartë ligjor, auditim i rezervave dhe besim i përdoruesve në sistemet që i mbështesin. Nëse këto kushte plotësohen, Stablecoin-et mund të bëhen një komponent thelbësor i sistemit financiar të së ardhmes, duke transformuar mënyrën se si bota e kupton dhe përdor paranë. Stablecoin-et pritet të luajnë një rol kyç në:1-Zhvillimin e CBDC-ve (monedha dixhitale të bankave qendrore); 2-Integrimin me sistemet bankare tradicionale; 3-Zgjerimin e aplikacioneve DeFi; 4-Pagesat ndërkombëtare pa ndërmjetës. Megjithatë, e ardhmja e tyre varet nga: Rregullimi ligjor global, nga transparenca e rezervave dhe adoptimi nga institucionet financiare.
Stablecoin-et përfaqësojnë një kompromis të zgjuar mes inovacionit teknologjik dhe nevojës për stabilitet ekonomik. Ato nuk janë pa rreziqe, por potenciali i tyre për të transformuar mënyrën si përdorim paratë është i jashtëzakonshëm. Nëse rregullohen dhe menaxhohen siç duhet, Stablecoin-et mund të bëhen shtylla e financës dixhitale globale. Prandaj, mendimi konsensual i ekspertëve është se Stablecoin-et janë të ardhmja e pagesave dhe e infrastrukturës DeFi, por vetëm nëse adresohen në mënyrë rigoroze rreziqet që lidhen me transparencën, auditimin dhe rregullimin e tyre ligjor.
