Bota shkencore do të kthejë vëmendjen drejt fituesve të ardhshëm të çmimeve Nobel në fizikë, kimi dhe mjekësi, me shpresën për të parë disa nga mendjet më të ndritura të shkencës të dalin nga hijet e akademisë në qendër të vëmendjes.
Këto çmime prestigjioze, të themeluara nga Alfred Nobel më shumë se një shekull më parë, nderojnë projekte novatore që shpesh marrin dekada për t’u përfunduar. Megjithëse procesi i përzgjedhjes është mbajtur sekret, duke e bërë të pamundur parashikimin se kush do të fitojë, ka shumë zbulime të mëdha që nuk janë vlerësuar ende me këtë çmim prestigjioz. Këtu janë pesë prej tyre që ende presin thirrjen nga Stokholmi.
Gjenomi i parë njerëzor
Një kandidat i diskutuar shpesh për çmimin Nobel është hartëzimi i gjenomit njerëzor, një projekt i guximshëm që filloi në 1990 dhe përfundoi në 2003. Thyerja e kodit gjenetik të jetës njerëzore përfshiu një konsorcium ndërkombëtar prej mijëra studiuesish në Shtetet e Bashkuara, Mbretërinë e Bashkuar, Francë, Gjermani, Japoni dhe Kinë.
Përpjekja ka pasur një ndikim të gjerë në biologji, mjekësi dhe shumë fusha të tjera. Por, një arsye pse projekti mund të mos ketë fituar një çmim Nobel është numri i madh i njerëzve të përfshirë në këtë arritje. Sipas rregullave të përcaktuara nga Nobel në testamentin e tij të vitit 1895, çmimet mund të nderojnë vetëm deri në tre persona për çmim, një sfidë në rritje duke pasur parasysh natyrën bashkëpunuese të shumë kërkimeve shkencore.
Një revolucion në trajtimin e obezitetit
Zhvillimi i barnave të suksesshme për humbjen e peshës që imitojnë një hormon të quajtur peptid 1 i ngjashëm me glukagonin, ose GLP-1, ka tronditur botën e kujdesit shëndetësor në vitet e fundit. Një në tetë njerëz në botë jeton me obezitet, një shifër që është më shumë se dyfishuar që nga viti 1990 dhe mjekimi, i cili ul sheqerin në gjak dhe frenon oreksin, ka potencialin të hapë një epokë të re për trajtimin e obezitetit dhe kushteve të lidhura si p.sh. diabeti i tipit 2.
Tre shkencëtarë: Svetlana Mojsov, Dr. Joel Habener dhe Lotte Bjerre Knudsen, të përfshirë në zhvillimin e ilaçit, i njohur si semaglutide, fituan Çmimin e Kërkimeve Mjekësore Klinike Lasker-DeBakey 2024 , i konsideruar shpesh si një tregues nëse një zbulim, ose shkencëtar specifik do të fitojë një çmim Nobel.
Mojsov, një biokimist dhe profesor i asociuar i kërkimit në Universitetin Rockefeller dhe Habener, një endokrinolog dhe profesor i mjekësisë në Shkollën Mjekësore të Harvardit, ndihmuan në identifikimin dhe sintetizimin e GLP-1. Knudsen, këshilltari kryesor shkencor në kërkimin dhe zhvillimin e hershëm në Novo Nordisk, luajti një rol kryesor në shndërrimin e tij në një ilaç efektiv që promovon humbjen e peshës që miliona njerëz e marrin sot.
AI transformuese
Inteligjenca artificiale, ose AI, po transformon jetën e njerëzve me një ritëm të paparë. Është një fushë e mbushur me njerëz, por dy emra dallohen, sipas David Pendlebury, kreu i analizës kërkimore në Institutin për Informacionin Shkencor të Clarivate. Pendlebury identifikon individë “të denjë për Nobel” duke analizuar se sa shpesh kolegët shkencëtarë citojnë punimet e tyre kryesore shkencore gjatë viteve.
Dy figurat kryesore janë Demis Hassabis dhe John Jumper, shpikësit e Google DeepMind të bazës së të dhënave të strukturës së proteinave AlphaFold, një program AI që dekodon strukturat 3D të proteinave nga sekuencat e aminoacideve që kanë përdorur të paktën 2 milionë studiues në mbarë botën.
AlphaFold vepron si një “kërkim në Google” për strukturat e proteinave, duke siguruar akses të menjëhershëm në modelet e parashikuara të proteinave, duke përshpejtuar përparimin në biologjinë themelore dhe fusha të tjera të ngjashme.
Jumper dhe Hassabis kanë fituar tashmë çmimet Lasker dhe Breakthrough 2023. Një çmim Nobel për kiminë mund të jetë në të ardhmen e tyre, tha Pendlebury, së bashku me një studiues të tretë, David Baker, drejtor i Institutit për Projektimin e Proteinave në Shkollën e Mjekësisë të Universitetit të Uashingtonit, i cili hodhi themelet për AlphaFold. Por, mund të jetë e parakohshme që komiteti tipik konservator i Nobelit të nderojë këtë fushë, tha Pendlebury.
“Disa njerëz kanë sugjeruar se mund të jetë shumë herët për një çmim të tillë, se kjo është një fushë krejtësisht e re, aplikimi i AI në kërkimin shkencor,” tha ai.
Kuptimi i mikrobiomës së zorrëve
Ne nuk jemi vetëm në trupin tonë. Triliona mikrobe, baktere, viruse dhe kërpudha, jetojnë në dhe në trupin e njeriut, të njohur kolektivisht si mikrobioma e njeriut. Me përparimet në sekuencën gjenetike në dy dekadat e fundit, shkencëtarët kanë qenë më në gjendje të kuptojnë se çfarë bëjnë këto mikrobe, si ata flasin me njëri-tjetrin dhe ndërveprojnë me qelizat njerëzore, veçanërisht në zorrë. Fusha është shumë e vonuar për njohjen e Nobelit, tha Pendlebury.
Biologu Dr. Jeffrey Gordon, Profesor i nderuar i Universitetit Dr. Robert J. Glaser në Universitetin e Uashingtonit në St. Gordon u përpoq të kuptonte mikrobiomën e zorrëve të njeriut dhe mënyrën se si ajo formëson shëndetin e njeriut, duke filluar me kërkimin laboratorik te minjtë.
Ai drejtoi punën që zbuloi se mikrobioma e zorrëve luan një rol në efektet shëndetësore të kequshqyerjes, e cila prek pothuajse 200 milionë fëmijë në mbarë botën dhe ai po zhvillon ndërhyrje ushqimore që synojnë përmirësimin e shëndetit të zorrëve.
Gjenet që shkaktojnë kancer
Në vitet 1970, u bë e qartë se kanceri ndonjëherë shfaqej brenda të njëjtave familje, por bindja e përgjithshme rreth kancerit të gjirit nuk përfshinte ndonjë predispozitë të trashëguar për këtë sëmundje. Me një sfond në kërkimin e dallimeve gjenetike midis njerëzve dhe shimpanzeve, Mary-Claire King, tani profesoreshë e mjekësisë dhe shkencave të gjenomit në Shkollën e Mjekësisë të Universitetit të Uashingtonit, mori një qasje të re.
Duke punuar shumë përpara se shkencëtarët të kishin ndonjë hartë të gjenomit njerëzor, King kaloi 17 vjet duke zbuluar dhe identifikuar rolin që luante një mutacion i gjenit BRCA1 në kancerin e gjirit dhe vezoreve. Zbulimi ka mundësuar testimin gjenetik që mund të identifikojë gratë që janë në rrezik në rritje të kancerit të gjirit, si dhe çfarë hapash duhet të ndërmerren për të reduktuar rrezikun e tyre, të tilla si ekzaminime shtesë dhe operacione parandaluese./cnn.com
