Stoicizmi Romak ofron udhëzime universale për arritjen e paqes së brendshme duke kuptuar atë që mund të kontrollojmë—gjykimet dhe reagimet tona. Megjithëse kanë kaluar shekuj, mësimet e Senekës, Epiktetit dhe Mark Aurel janë ende të vlefshme, duke ofruar mjete për të kultivuar virtytin, racionalitetin dhe qëndrueshmërinë emocionale. Interpretimet moderne i kanë popullarizuar këto filozofi të lashta, duke treguar se si mençuria stoike mund të zbatohet edhe për sfidat e jetës së sotme të përditshme.
Çfarë na kanë dhënë romakët? Epo, rrugët janë padyshim një prej tyre. Po për sa i përket udhëzimeve mbi si të jetojmë në shekullin XXI? Kjo duket më pak e mundshme, por në fakt, vitet e fundit kanë treguar se ka patur një interes të madh për veprat e tre filozofëve stoikë romakë që ofrojnë pikërisht këtë. Ata ishin Seneka, mësuesi i perandorit Neron; Epikteti, një ish-skllav; dhe Mark Aureli, vetë perandori.
Libra të shumtë që bazohen në idetë e tyre, të përshtatura si udhëzime për të jetuar mirë sot, përfshijnë Një Udhëzues për Jetën e Mirë nga William Irvine, Stoicizmi dhe Arti i Lumturisë nga Donald Robertson, Stoiku i Përditshëm nga Ryan Holiday dhe Stephen Hanselman, dhe Si të Jeni Stoik nga Massimo Pigliucci.
Stoicizmi mbron idenë se çelësi për një jetë të mirë dhe të lumtur është kultivimi i një gjendjeje të shkëlqyer mendore, të cilën stoikët e identifikuan me virtytin dhe racionalitetin. Jeta ideale është ajo që është në harmoni me natyrën, të cilës i përkasim të gjithë, dhe qëndrimi i qetë ndaj ngjarjeve të jashtme që sjanë në dorën tonë. Filozofia nisi në Greqi rreth vitit 300 para Krishtit nga Zeno, i cili jepte mësim në vendin e Stoa-t së Pikturuar në Athinë, nga ku rrjedh dhe emri “Stoicizëm”. Shumica e veprave të stoikëve të hershëm kanë humbur, prandaj stoikët romakë kanë qenë më të rëndësishmit në histori dhe vazhdojnë të ndikojnë edhe sot.
Dy nga parimet themelore të stoicizmit mund t’i gjejmë në Manualin e Epiktetit, një vepër e shkurtër që përmbledh idetë e tij. E para është se disa gjëra janë nën kontrollin tonë dhe disa të tjera jo, dhe një pjesë e madhe e pakënaqësisë sonë vjen nga mendimi se mund të kontrollojmë gjëra që në të vërtetë nuk mundemi.
Çfarë kontrollojmë ne? Epikteti argumenton se në të vërtetë kontrollojmë shumë pak. Ne nuk kontrollojmë çfarë na ndodh, çfarë thonë apo bëjnë njerëzit përreth nesh, dhe nuk kontrollojmë as trupin tonë plotësisht, i cili mund të sëmuret apo dëmtohet pavarësisht dëshirave tona. E vetmja gjë që kontrollojmë në tërësi është se si mendojmë për gjërat dhe gjykimet që bëjmë për to.
Kjo na çon te parimi i dytë themelor: nuk janë gjërat që na shqetësojnë, por si mendojmë për to. Ngjarjet ndodhin. Pastaj, ne bëjmë gjykime mbi to. Nëse mendojmë se diçka e keqe ka ndodhur, mund të mërzitemi, të trishtohemi ose të zemërohemi, në varësi të ngjarjes. Emocionet tona janë produkt i gjykimeve tona. Gjërat në vetvete janë neutrale, për çfarë mund të duket e tmerrshme për dikë mund të jetë e papërfillshme për dikë tjetër. Janë gjykimet që sjellin vlerë në situatë dhe ato gjykime prodhojnë përgjigjet tona emocionale.
Lajmi i mirë stoik është se këto gjykime janë gjëja e vetme që kemi plotësisht nën kontroll. Gjërat ndodhin, asnjëra prej tyre nuk është në vetvete e mirë apo e keqe, dhe ne mund të vendosim se si t’i vlerësojmë ato.
Praktika ditore Stoike
Në pamje të parë, kjo mund të duket si një nënvlerësim i sfidave të vërteta që njerëzit përballen në jetën e përditshme. Si mund të ndihmojë thjesht ndryshimi i mënyrës së të menduarit dikë që po lufton për të siguruar ushqim për familjen e tij? Stoikët nuk e anashkaluan këtë. Ata e pranonin plotësisht që jeta mund të jetë e vështirë ndonjëherë.
Seneka e dinte shumë mirë këtë: ai përjetoi internim, humbje të shumta dhe në fund u detyrua të kryente vetëvrasje nga Neron. Ai e dinte gjithashtu se është shumë e lehtë të thuash “Nuk do të më shqetësojnë këto gjëra të jashtme,” por krejt tjetër gjë është ta zbatosh dhe të mos shqetësohesh.
Për këtë arsye, stoikët zhvilluan një sërë ushtrimesh praktike për të ndihmuar njerëzit të përfshijnë idetë stoike në jetën e tyre të përditshme. Seneka rekomandonte reflektimin në fund të çdo dite, duke shënuar rastet kur je irrituar nga diçka e vogël, apo kur ke reaguar me zemërim ndaj dikujt që ndoshta nuk e meritonte. Duke i vënë re gabimet, shpresonte të përmirësohej të nesërmen.
Mark Aureli përdorte një tjetër strategji, duke i kujtuar vetes çdo mëngjes që ndoshta do të hasë shumë njerëz të zemëruar, të stresuar, të padurueshëm dhe mosmirënjohës gjatë ditës. Duke reflektuar për këtë më herët, shpresonte se do të ishte më pak i prirur të reagojë njësoj. Ai gjithashtu reflektonte mbi faktin se asnjë prej këtyre njerëzve nuk ishte kështu me qëllim. Ata ishin viktima të gjykimeve të tyre të gabuara. Këtu kemi një tjetër paradoks: askush nuk zgjedh të jetë i palumtur, i stresuar, i zemëruar apo i pakënaqur, dhe megjithatë të gjitha këto janë produkte të gjykimeve tona, e vetmja gjë që kemi nën kontroll.
Perspektiva stoike mbi rëndësinë e jetës
Një strategji tjetër stoike është të kujtojmë rëndësinë tonë relative. Bota nuk sillet rreth nesh. Mark Aureli reflektonte rregullisht në veprën e tij Meditimet mbi pafundësinë e universit dhe pafundësinë e kohës që shtrihet në të kaluarën dhe të ardhmen, për të vënë jetën e tij të shkurtër në një kontekst më të gjerë.
Jetët tona janë vetëm momente në krahasim me këtë perspektivë kozmike. Duke marrë parasysh këtë, pse duhet të presim që universi të na japë gjithçka që duam? Përkundrazi, do të ishte absurde të prisnim që universi të përputhej me vullnetin tonë.
Siç tha Epikteti, nëse pret që universi të të japë çfarë dëshiron, do të zhgënjehesh, por nëse përqafon gjithçka që universi ofron, atëherë jeta do të bëhet shumë më e qetë. Sërish, kjo është më e lehtë të thuhet sesa të bëhet, por gjithnjë e më shumë njerëz po e marrin këtë këshillë stoike dhe po punojnë shumë për ta përfshirë në jetën e tyre të përditshme./ scitechdaily
