Në vitet e fundit, ndërsa bota ishte e fokusuar tek pandemia e Covid-19, shkencëtarët në mbarë globin vazhduan të bëjnë përparime të jashtëzakonshme në fusha të ndryshme. Nga zbulimet që ndryshojnë mënyrën si kuptojmë komunikimin e kafshëve deri tek trajtime revolucionare për sëmundje të pashërueshme, këto arritje tregojnë se shkenca është gjithmonë në lëvizje dhe plot surpriza. Ja disa nga zbulimet më të fundit shkencore që po ndryshojnë botën sot.
- Komunikimi i majmunëve
Një studim i botuar në revistën “Science” sugjeron se majmunët marmoset përdorin emra për t’iu referuar njëri-tjetrit. Studiuesit “regjistruan dialogë spontanë ‘thirrje phee’ midis çifteve të majmunëve marmoset,” sipas studimit. “Ne zbuluam se marmosetët përdorin këto thirrje për të etiketuar me zë bashkëjetuesit e tyre. Për më tepër, ata i përgjigjen në mënyrë të rregullt dhe të saktë thirrjeve që i drejtohen specifikisht atyre.” Kjo sjellje është parë më parë vetëm te njerëzit, elefantët dhe delfinët. ”
Studimi ngre pyetje nëse kjo formë e komunikimit është e rrallë apo thjesht nuk është hulumtuar mjaftueshëm më parë. “Mendoj se ndërsa rafinojmë paradigmat dhe teknikat tona të analizës akustike, do të zbulojmë se shumë kafshë të tjera sociale kanë sisteme komunikimi më komplekse sesa ne kuptojmë tani,” tha Con Slobodchikoff, profesor i biologjisë në Universitetin Verior të Arizonës, për The Washington Post.
- Zbulimi i shkakut të lupusit
Shkencëtarët kanë zbuluar një shkak të lupusit dhe një mënyrë të mundshme për ta rikuperuar atë. Një studim i botuar në revistën “Nature” tregon për anomalitë në sistemin imunitar të pacientëve me lupus që shkaktohen nga një anomali molekulare. “Ajo që gjetëm ishte një çekuilibër themelor në llojet e qelizave T që prodhojnë pacientët me lupus,” tha Deepak Rao, një nga autorët e studimit, për NBC News. Konkretisht, “njerëzit me lupus kanë shumë nga një lloj specifik qelizash T që shoqërohen me dëmtime në qeliza të shëndetshme dhe shumë pak të një tjetër lloji qelizash T që shoqërohen me rigjenerim.” E mira është se ky funksionim mund të kthehet mbrapsht. Një proteinë e quajtur interferon është kryesisht fajtori për çekuilibrin e qelizave T. Shumë interferon bllokon një proteinë tjetër të quajtur receptor hidrokarbon i arilit, që ndihmon në rregullimin e përgjigjes së trupit ndaj baktereve ose ndotësve të mjedisit. Në radhë të parë, prodhohen shumë qeliza T që sulmojnë trupin. “Studimi zbuloi se duke u dhënë pacientëve me lupus një ilaç që bllokon interferonin, anifrolumab, parandalon çekuilibrin e qelizave T që ka shumë gjasa të çojë në sëmundje,” raportoi NBC News.
- Rikthimi i qelizave të dëmtuara të trurit
Shkencëtarët kanë gjetur një mënyrë për të riparuar qelizat e trurit të dëmtuara nga një çrregullim i rrallë gjenetik. Një studim i botuar në revistën “Nature” zbuloi se një ilaç i quajtur oligonukleotidi antisens lejoi që neuronët njerëzorë të zhvilloheshin normalisht, pavarësisht se kishin një mutacion të shkaktuar nga një çrregullim gjenetik i quajtur sindroma e Timothit. “Kjo është fillimi i një epoke të re për shumë nga këto sëmundje që më parë mendonim se ishin të patrajtueshme,” tha Dr. Huda Zoghbi, profesoreshë në Kolegjin e Mjekësisë Baylor, për NPR.
- Përdorimi i gjakut menstrual si një mjet diagnostikimi
Gjakut menstrual mund të përdoret potencialisht për të matur sheqerin në gjak. Në fillim të vitit 2024, Administrata e Ushqimit dhe Barnave të SHBA (FDA) miratoi një tampon diagnostikues të quajtur Q-Pad dhe Testin A1C nga kompania e kërkimit bioteknologjik Qvin. “Ka shumë informacion klinikisht të rëndësishëm në këtë lëng trupor që vjen çdo muaj,” tha Sara Naseri, CEO dhe bashkëthemeluese e Qvin, për Axios. “Ne kemi krijuar një mënyrë për gratë që të marrin njohuri për shëndetin e tyre në mënyrë të rregullt dhe jo-invazive, duke përdorur gjakun që vjen çdo muaj, gjakun menstrual.” Kapacitetet diagnostikuese mund të zgjerohen për të diagnostikuar HPV ose endometriozën.
- Terapia e parë qelizore për melanomën
FDA miratoi terapinë e parë qelizore për format agresive të melanomës. Trajtimi, i quajtur Amtagvi, është “dizajnuar për të luftuar format e avancuara të melanomës duke nxjerrë dhe riprodhuar qelizat T të marra nga tumori i pacientit,” raportoi NPR. Këto qeliza, të quajtura limfocite të infiltruar në tumor (TIL), janë thelbësore në sistemin imunitar, por mund të bëhen “jofunksionale brenda tumoreve.”
- Fertilizim in vitro për rinocerontët në rrezik zhdukje
Shkencëtarët kanë arritur të fekondojnë një rinoceront të bardhë jugor duke përdorur fertilizimin in vitro (IVF). Kjo teknikë mund të përdoret për të shpëtuar rinocerontin e bardhë verior nga zhdukja totale. Ka vetëm dy femra të mbetura të kësaj specie për shkak të gjuetisë së paligjshme, por shkencëtarët kanë spermën e ruajtur nga rinoceronti i fundit mashkull.
- Evidentimi i pastër i një sistemi planetar të ri
Studiuesit kanë zbuluar gjashtë ekzoplanetë që rrotullohen rreth një ylli në një model të rrallë të quajtur rezonancë orbitale. Ky zbulim mund të ndihmojë në studimin e sub-Neptunëve, planetëve që janë më të mëdhenj se Toka, por më të vegjël se Neptuni, të cilët nuk janë të pranishëm në sistemin tonë diellor.
- Restaurimi i koraleve
Koraleve po përballen me një problem të madh të zbardhjes për shkak të ndryshimeve klimatike. Shkencëtarët po eksplorojnë një metodë për të ndihmuar koralet të mbijetojnë në kushte më të ashpra për shkak të ngrohjes globale dhe ngrohjes së oqeaneve, duke krijuar një “palestër për koralet,” ku këto të fundit trajnohen për të përballuar kushte më ekstreme.
- AI për të gjetur alienë
Shkencëtarët kanë krijuar një model inteligjence artificiale që mund të zbulojë jetë aliene, tha një studim i publikuar në revistën “PNAS.” Algoritmi mund të “dallojë mes mostrave me origjinë biologjike dhe jobiologjike në 90% të rasteve,” duke përdorur qeliza të gjalla, fosile, meteorite dhe kimikate të prodhuara në laborator.
- ‘Vaksina e kundërt’ për sëmundjet autoimune
Shkencëtarët mund të kenë gjetur një mënyrë për të qetësuar reagimet imune për ata me çrregullime autoimune duke përdorur një “vaksinë inverse.” Kjo vaksinë e re mund të ndihmojë në trajtimin e sëmundjeve autoimune duke drejtuar antigjenet vetjake në mëlçi, ku qelizat imune më pas ndalojnë qelizat T që mund të sulmojnë këto molekula./thw
