Finlanda është në prag të anëtarësimit në NATO, ndërsa Suedia pritet që ta ndjekë më pas. Ja çfarë duhet të dini për mënyrën se si lufta në Ukrainë i shtyu dy shtetet nordike më pranë aleancës së mbështetur nga SHBA dhe çfarë do të vijë më pas.
Pse Finlanda dhe Suedia nuk janë anëtarësuar në NATO deri më tani?
Ndërsa vendet e tjera nordike si Norvegjia, Danimarka dhe Islanda ishin anëtarë origjinale të aleancës, Suedia dhe Finlanda nuk iu bashkuan paktit për arsye historike dhe gjeopolitike. Si Finlanda, e cila shpalli pavarësinë nga Rusia në 1917-ën pas revolucionit bolshevik, dhe Suedia miratuan qëndrime neutrale të politikës së jashtme gjatë Luftës së Ftohtë, duke refuzuar të rreshtohen me Bashkimin Sovjetik ose Shtetet e Bashkuara.
Për Finlandën, kjo doli më e vështirë, pasi ndante një kufi me një superfuqi autoritare. Për të ruajtur paqen, finlandezët miratuan një proces që disa e quajnë “finlandizim”.
Aktet balancuese të të dy vendeve përfunduan në mënyrë efektive me rënien e Bashkimit Sovjetik. Ata iu bashkuan Bashkimit Evropian në vitin 1995 dhe gradualisht radhitën politikat e tyre të mbrojtjes me Perëndimin, duke shmangur anëtarësimin në NATO.
Secili vend kishte arsye të ndryshme për të shmangur nënshkrimin e paktit të NATO-s së bashku me BE-në. Për Finlandën, ishte më shumë gjeopolitike. Kërcënimi për Rusinë është më i prekshëm falë kufirit të përbashkët prej 830 miljesh të dy vendeve.
“Finlanda ka qenë vend i ekspozuar dhe ne kemi qenë vendi i mbrojtur,” tha ish-kryeministri suedez për CNN në një intervistë të përbashkët me ish-kryeministrin finlandez Alexander Stubb.
Ndërsa një komb i pavarur, gjeografia e Suedisë e vendos atë në të njëjtin “mjedis strategjik” si fqinjët e saj liberalë demokratë, tha Bildt. Tani, megjithatë, Suedia ka të ngjarë të ndjekë shembullin e Finlandës.
“Ne ndajmë idenë se nga bashkëpunimi i ngushtë do të përfitojë të dy”, tha kryeministrja aktuale suedeze Magdalena Andersson në një konferencë shtypi muajin e kaluar së bashku me homologen e saj finlandeze, Sanna Marin.
Çfarë nënkupton anëtarësimi në NATO?
Arsyeja pse shumica e vendeve i bashkohen NATO-s është për shkak të nenit 5 të Traktatit të Atlantikut të Veriut, i cili përcakton se të gjithë nënshkruesit e konsiderojnë sulmin ndaj njërit si sulm kundër të gjithëve. Neni 5 ka qenë një gur themeli i aleancës që kur NATO u themelua në 1949 si një kundërpeshë ndaj Bashkimit Sovjetik.
Qëllimi i traktatit, dhe neni 5 në mënyrë specifike, ishte të pengonte sovjetikët nga sulmi i demokracive liberale të cilave u mungonte fuqia ushtarake. Neni 5 garanton se burimet e të gjithë aleancës — duke përfshirë ushtrinë masive të SHBA — mund të përdoren për të mbrojtur çdo vend të vetëm anëtar, si vendet më të vogla që do të ishin të pambrojtur pa aleatët e tyre. Islanda, për shembull, nuk ka ushtri të përhershme.
Bildt tha se ai nuk sheh që baza të reja të mëdha ushtarake të ndërtohen në asnjërin vend nëse ata anëtarësohen në NATO. Ai tha se bashkimi me aleancën ka të ngjarë të nënkuptojë më shumë trajnime dhe planifikime të përbashkëta ushtarake midis Finlandës, Suedisë dhe 30 anëtarëve aktualë të NATO-s. Forcat suedeze dhe finlandeze mund të marrin pjesë gjithashtu në operacione të tjera të NATO-s anembanë globit, si ato në shtetet baltike, ku disa baza kanë trupa shumëkombëshe.
Pse Rusia e urren NATO-n?
Presidenti rus Vladimir Putin e sheh aleancën si një mburojë që synon Rusinë, pavarësisht nga fakti se ajo kishte kaluar pjesën më të madhe të viteve post-sovjetike duke u fokusuar në çështje si terrorizmi dhe ruajtja e paqes.
Përpara se Putini të pushtonte Ukrainën, ai e bëri të qartë besimin e tij se NATO-ja ishte afruar shumë me Rusinë dhe se duhej të zhvishej përsëri në kufijtë e saj të viteve 1990. Dëshira e Ukrainës për t’u bashkuar me NATO-n dhe statusi i saj si një partner i NATO-s, ishte një nga ankesat e shumta që Putin përmendi në një përpjekje për të justifikuar pushtimin e Ukrainës.
Ironia është se lufta në Ukrainë, në fakt, i ka dhënë NATO-s një qëllim të ri.
“Neni 5 është kthyer në lojë dhe njerëzit e kuptojnë se ne kemi nevojë për NATO-n për shkak të një kërcënimi të mundshëm rus”, tha Stubb në një intervistë me CNN para pushtimit.
Pse lufta në Ukrainë ndryshoi gjithçka
Pushtimi rus i Ukrainës ishte preteksti i duhur që i shtyu Suedinë dhe Finlandën për anëtarësimin në NATO. Nëse Kremlini do të ishte i gatshëm të pushtonte Ukrainën, një vend me 44 milionë banorë, një GDP prej rreth 516 milionë dollarë dhe një me një trupë ushtarake prej 200,000 ushtarësh, çfarë do ta ndalonte Putinin të pushtonte vendet më të vogla se Finlanda e Suedia?
“Gjithçka ndryshoi kur Rusia pushtoi Ukrainën”, tha Marin në prill. “Mendësia e njerëzve në Finlandë, gjithashtu në Suedi ndryshoi dhe ndryshoi në mënyrë shumë dramatike.”
Që nga pushtimi rus i Ukrainës në shkurt, mbështetja publike për anëtarësimin në NATO në Finlandë është rritur nga rreth 30% në gati 80% në disa sondazhe.
“Anëtarësimi ynë në NATO u vendos më 24 shkurt, në orën 5 të mëngjesit, kur Putin dhe Rusia sulmuan Ukrainën”, tha Stubb. “Finlanda dhe Suedia nuk do të ishin bashkuar pa këtë sulm”.
Zyrtarët si në Suedi ashtu edhe në Finlandë kanë shprehur gjithashtu zhgënjimin që, në fillim të luftës në Ukrainë , Rusia u përpoq të kërkonte garanci sigurie nga NATO që aleanca të ndalonte zgjerimin drejt lindjes. Megjithatë, një lëshim i tillë do t’i kishte dhënë Rusisë fuqinë për të diktuar politikat e jashtme të fqinjëve të saj duke hequr aftësinë e tyre për të zgjedhur aleatët dhe partnerët e tyre.
Çfarë vjen më pas?
Udhëheqësit finlandezë njoftuan të enjten synimet e tyre për t’u bashkuar me NATO-n . Suedia pritet të ndjekë shembullin, potencialisht që të hënën, sipas Bildt. Finlanda tha se shpreson të aplikojë për anëtarësim “pa vonesë” dhe të përfundojë hapat që i nevojiten në nivel kombëtar “në dy ditët e ardhshme”. Kjo do të përfshijë një votim në parlamentin finlandez, i cili në fund voton mbi vendimin nëse do të bashkohet.
Diplomatët e NATO-s i thanë Reuters se ratifikimi i anëtarëve të rinj mund të zgjasë një vit, pasi legjislaturat e të 30 anëtarëve aktualë duhet të miratojnë aplikantët e rinj. Të dy vendet tashmë përmbushin shumë nga kriteret për anëtarësim, të cilat përfshijnë të paturit e një sistemi politik demokratik funksional të bazuar në një ekonomi tregu; trajtimi i drejtë i popullatës minoritare; angazhimi për zgjidhjen e konflikteve në mënyrë paqësore; aftësia dhe vullneti për të dhënë një kontribut ushtarak në operacionet e NATO-s; dhe angazhimin për marrëdhëniet dhe institucionet civile-ushtarake demokratike.
Si dy demokraci liberale të lulëzuara, Suedia dhe Finlanda përmbushin kërkesat për hyrjen në NATO — megjithëse Turqia, për shembull, mund ta bëjë procesin më të vështirë për anëtarët aspirantë. Presidenti i atij vendi Rexhep Tajip Erdogan tha të premten se nuk po e shikon “pozitivisht” anëtarësimin e të dyja vendeve në NATO, duke i akuzuar ata për strehimin e “organizatave terroriste” kurde.
Ndërkohë, të dy vendet do të duhet të mbështeten tek aleatët dhe partnerët e tyre aktualë për garancitë e sigurisë, në vend të nenit 5. Suedia dhe Finlanda kanë marrë garanci mbështetjeje nga Shtetet e Bashkuara dhe Gjermania nëse sulmohen, ndërsa kryeministri britanik Boris Johnson nënshkroi marrëveshje të ndërsjella sigurie me homologët e tij finlandez dhe suedez këtë javë.
Si ka reaguar Rusia?
Rusia e kundërshtoi vendimin. Ministria e Jashtme e saj tha në një deklaratë se Finlanda kishte miratuar një “ndryshim rrënjësor” në politikën e jashtme që do ta detyrojë Rusinë të ndërmarrë “hapa hakmarrës, si të natyrës ushtarako-teknike ashtu edhe të natyrës tjetër”.
Zëdhënësi i Kremlinit Dmitry Peskov tha se “zgjerimi i NATO-s nuk e bën botën më të qëndrueshme dhe më të sigurt”. Ai shtoi se reagimi i Rusisë do të varet nga “sa larg dhe sa afër kufijve tanë do të lëvizë infrastruktura ushtarake”.
Rusia aktualisht ndan rreth 755 milje kufiri tokësor me pesë anëtarë të NATO-s, sipas aleancës. Pranimi i Finlandës do të nënkuptonte që një komb me të cilin Rusia ndan një kufi prej 830 miljesh do të bëhej zyrtarisht në linjë ushtarake me Shtetet e Bashkuara.
Jo vetëm që ky do të ishte një lajm i keq për Kremlinin, por shtimi i Finlandës dhe Suedisë do të përfitonte aleancën. Të dyja janë fuqi serioze ushtarake, pavarësisht nga popullsia e tyre e vogël.
Megjithatë, Bildt dhe Stubb, ish-kryeministrat suedez dhe finlandez, besojnë se deri më tani, përgjigja e Rusisë ka qenë relativisht e heshtur.
Stubb dhe Bildt thanë se ata besojnë se Moska përfundimisht i sheh të dy vendet si fqinjë të besueshëm, pavarësisht vendimit të tyre për t’u bashkuar me një aleancë të mbështetur nga Uashingtoni.
