Nga Andrew May
Albert Ajnshtajni (1879-1955), është një nga shkencëtarët më të famshëm të të gjitha kohërave, dhe emri i tij është bërë sinonim i fjalës “gjeni”. Ndërsa një pjesë e famës i detyrohet deri diku pamjes së tij ekscentrike, dhe deklaratave të herëpashershme mbi filozofinë, politikën botërore dhe tema të tjera jo-shkencore, janë kontributet e tij në fizikën moderne, ato që e kanë ndryshuar të gjithë perceptimin tonë mbi Universin dhe kanë ndihmuar në formësimin e botës ku jetojmë sot. Ja cilat janë disa nga konceptet e tij që e ndryshuan planetin.
Koncepti hapësirë-kohë
Teoria Speciale e Relativitetit, e ndryshoi mënyrën se si ne e mendojmë hapësirën dhe kohën, dhe vendosi një kufi universal të shpejtësisë së shpejtësisë së dritës. Sipas shkencëtarit gjerman asgjë nuk mund të udhëtojë më shpejt se sa drita.
Por gjithashtu teoria e tij thotë se gjërat nisin të sillen në një mënyrë shumë të çuditshme kurai i afrohet shpejtësisë së dritës. Për shembull në rast se do të mund të shihnim një anije kozmike që udhëton me 80 për qind të shpejtësisë së dritës, ajo do të dukej 40 për qind më e vogël se më parë.
Dhe nëse do të mund të shihnim brenda, gjithçka do të dukej se lëvizte më ngadaltë, dhe orës do t’i duhej në fakt 100 sekonda për të shënuar në një minutë. Kjo do të thotë që ekuipazhi i anijes kozmike do të plaket më ngadalë sa më shpejt që të udhëtojë në hapësirë.
Ekuacioni i famshëm E=mc^2
Ky ekuacion shpreh ekuivalencën e masës (m) dhe energjisë (E), dy parametra fizikë që mëparë besohej se ishin krejtësisht të ndara. Në fizikën tradicionale, masa mat sasinë e lëndës që përmban një objekt, ndërsa energjia është një veti të cilën objekti e ka për shkak të lëvizjes së tij dhe forcave që veprojnë mbi të.
Ekuacioni i Ajnshtajnit, thotë se masa dhe energjia janë në thelb e njëjta gjë, për sa kohë që shumëzoni masën me c^2 – katrorin e shpejtësisë së dritës, që është një numër shumë i madh,për të siguruar që ai të ketë të njëjtën njësi energjitike. Kjo do të thotë se një objekt fiton masë ndërsa lëviz më shpejt, vetëm sepse po fiton energji.
Lazeri
Lazerët janë një element thelbësor i teknologjisë moderne, dhe përdoren në çdo gjë, nga lexuesit e barkoreve, tek hologramet, deri dhe komunikimi me fibra optike. Megjithëse lazerët nuk lidhen zakonisht me Ajnshtajnin, ishte puna e tij që i bëri ato të mundura.
Termi lazer, i shpikur në vitin 1959 është një shkurtim i togfjalëshit “amplifikimi i dritës nga emetimi i stimuluar i rrezatimit”– dhe emetimi i stimuluar është një koncept të cilin e ka zhvilluar Ajnshtajni. Në vitin 1917, ai shkroi një studim mbi teorinë kuantike të rrezatimit, ku ndër të tjera përshkruan sesi një foton i dritës që kalon nëpër një substancë,mund të stimulojë emetimin e fotoneve të reja.
Ajnshtajni e kuptoi se fotonet e reja udhëtojnë në të njëjtin drejtim, dhe me të njëjtën frekuencë dhe fazë, si fotoni origjinal. Kjo shkakton në efekt ‘kaskadë’, pasi prodhohen gjithnjë e më shumë fotone pothuajse identike.
Si teoricien, Ajnshtajni nuk e çoi më tej këtë ide, ndërsa shkencëtarët e tjerë bashkëkohës metë nuk e njohën që në fillim potencialin e saj. Por bota mbërriti më në fund në atë pikë, dhe njerëzit po i përdorin gjerësisht lazerat, nga armët kundër dronëve, deri tek kompjuterët super të shpejtë.
Vrimat e zeza
Teoria Speciale e Relativitetit, tregoi se hapësira-koha mund të bëjë disa gjëra mjaft të çuditshme edhe në mungesë të fushave gravitacionale. Por kjo është vetëm maja e ajsbergut, pasi Ajnshtajni zbuloi se objektet e mëdha si planetët dhe yjet e shtrembërojnë strukturën e hapësirë-kohës, dhe se është pikërisht ky shtrembërim ai që prodhon efektet, të cilat ne i perceptojmë si gravitet.
Ajnshtajni e shpjegoi relativitetin e përgjithshëm përmes një grupimi kompleks ekuacionesh, të cilat kanë një gamë të madhe aplikimesh. Ndoshta zgjidhja më e famshme për ekuacionet e Ajnshtajnit erdhi nga zgjidhja e Karl Shvarçild në vitin 1916:një vrimë e zezë .
Edhe më e çuditshme është një zgjidhje që e ka zhvilluar vetë Ajnshtajni në vitin 1935 në bashkëpunim me Natan Rozen, duke përshkruar mundësinë e shkurtoreve nga një pikë e hapësirë-kohës në tjetrën. Urat e quajtura fillimisht Ajnshtajn-Rozen, janë tani të njohura për të gjithë si “vrimat e zeza”.
Universi në zgjerim
Në fillimin e shekullit XX shumica e shkencëtarëve mendonin se struktura e hapësirës, ishte në një gjendje zgjerimi të vazhdueshëm, ndaj distancat midis galaktikave po rriteshin vazhdimisht. Por Ajnshtajni mendonte se nuk mund të ishte e vërtetë. Ndaj ai i shtoi ekuacioneve të tij diçka që quhet konstante kozmologjike, për të prodhuar një Univers statik.
Por në vitin 1929, vëzhgimet e Edvin Habëll mbi galaktikat e tjera, treguan se Universi nëfakt po zgjerohet, me sa duket në atë mënyrë siç e kishin parashikuar ekuacionet origjinale të Ajnshtajnit. Konstanten kozmologjike, Ajnshtajni e përshkroi më vonë si gabimin e tij më të madh.
Bomba bërthamore
Ajnshtajni i i atribuohet herë pas here “shpikja” e armëve bërthamore përmes ekuacionit të tij E = mc^2. Por Instituti Maks Plank për Fizikën Gravitacionale, thotë se lidhja mes të dyve është në rastin më të mirë e dobët. Përbërësi kryesor është fizika e ndarjes bërthamore , me të cilën Ajnshtajni nuk kishte asnjë përfshirje të drejtpërdrejtë.
Gjithsesi, ai luajti një rol vendimtar në zhvillimin praktik të bombave të para bërthamore. Në vitin 1939, një numër kolegësh e paralajmëruan atë mbi mundësitë e ndarjes bërthamore dhe tmerret që do të ndodhnin nëse Gjermania naziste do të arrinte të ndërtonte armë të tilla.
Ai ia përcolli këto shqetësime përmes një letre drejtuar presidentit të Shteteve të Bashkuara, Frenklin D.Ruzvelt. Rezultati përfundimtar i letrës së Ajnshtajnit ishte krijimi i Projektit Manhatan , i cili krijoi bombat atomike, të cilat u përdorën kundër Japonisë në fund të Luftës së Dytë Botërore.
Valët gravitacionale
Ajnshtajni vdiq në vitin 1955, por trashëgimia e tij e madhe shkencore vazhdon të na habisëedhe tani në shekullin XXI-të. Në shkurtin e vitit 2016, shkencëtarët njoftuan zbulimin evalëve gravitacionale, një tjetër pasojë tjetër e Relativitetit të Përgjithshëm.
Valët gravitacionale, janë valëzime të vogla që përhapen në strukturën e hapësirë-kohës, dhe shpesh thuhet se Ajnshtajni e “parashikoi” ekzistencën e tyre. Por realiteti është më pak i qartë se sa kaq. Ajnshtajni nuk e përcaktoi asnjëherë plotësisht nëse valët gravitacionale ishin të parashikuara apo përjashtuara nga teoria e tij. Dhe astronomëve iu deshën dekada kërkimepër t’i dhënë një përgjigje kësaj çështje. / LiveScience – Bota.al
