Opinion nga Zef Preçi, ekspert per ekonomine
Pak dite me pare, ekonomisti i njohur Klodian Tomorri shkruante se aktualisht ne ekonomine tone kombetare,”… fondi total i pagave i dhënë nga qeveria dhe bizneset për të gjithë të punësuarit në rang vendi ishte vetëm 306.5 miliardë lekë ose 19 për qind e PBB-së. E thënë ndryshe në cdo 100 lekë që prodhon ekonomia shqiptare, puna shpërndan vetëm 19 lekë. Në SHBA, fatura totale e rrogave është sa 57 për qind e Prodhimit Kombëtar. Në vendet e pasura të OECD, punonjësit marrin përmes pagave 55 për qind të PBB-së, ndërsa në Eurozonë, pagat shpërndajnë 47.5 për qind të të ardhurave kombëtare. Pra, për ta vendosur në kontekst krahasimi, pjesa e mirëqënies që shpërndan puna në ekonominë shqiptare është tre herë më e ulët se sa ajo në vendet e tjera të zhvilluara.”
E duke menduar per menyren e reflektimit rreth kesaj situate – pra duke kerkuar nje “entry point!” – ju riktheva edhe njehere temes se caktimit te minimumit jetik, teme me te cilen kam patur fatin te merrem te pakten tre here publikisht dhe zyrtarisht gjate tridhjeve viteve te fundit.
Fakti qe elita politike drejtuese e vendit nuk do te shohe ne sy realitetin e trishte te gjetjes se nje vendi pune dhe kushteve ne te cilat funksionon tregu i punes ne vend flet shume. Flet per kapje te shtetit nga oligarket fitimet e te cileve shtohen pambarimisht sidomos te atyre qe pasurohen duke shterruar burimet buxhetore permes kontratave koncesionare, PPP-ve, etj. Flet per mungese te pergjegjesive sociale te qeverise qe shprehet ne fshirjen e fjales “mireqenie” nga debati politik dhe mediatik i poltikaneve me te larte te vendit – pergjegjesi qe nuk mund te mbulohet me slogane te dale boje si “pune ka, por mungojne profesionistet”. Flet edhe fakti qe mungesa e sindikatave dhe e trashegimise ne kete fushe eshte shfrytezuar me mjeshetri nga poltiikane pragmatiste qe ne emer te zbatimit te teorive liberale kane instaluar ne vend nje sistem ne te cilin te gjithe barren e krizes dhe rritjes se tkasavge gjate pese viteve te fundit ta mbartin te ata pak shqiptare te zene me pune e te keqpaguar, ne nje sistem sigurimesh shoqerore dhe sherbimesh te tjera publike shume larg modeleve europiane. Ne fakt, nese nje qeveri shqiptare do te njihte dhe do te zbatonte nje minimum jetik, kjo nuk do te zgjidhte problemet e akumuluara ne kete fushe, por do te formonte nje premise shume te rendesishme per fillimin e zgjidhjes se problemit – njohjen e tij. Mbi kete baze do te vendoseshin raporte te reja, me te balancuara midis punedhenesve dhe punemarresve si dhe midis shtresave dhe grupeve te ndryshme te popullsise, vecanerisht midis pensionisteve dhe atyre qe jane ne marredhenie pune. Me konkretisht jane te gjitha mundesite qe mbi bazen e nje vleresimi te nevojave jetesore dhe kulturore te njeriut ne moshe madhore brenda 24 oreve te caktohet paga orare dhe ne reference te saj te kushtezoheshin jo vetem punedhenesit, pro edhe vete sistemi fiskal – taksa mbi punen – qe ne formen e tij te sotme nuk ka asnje lidhje me kontributet dhe njekohesisht mbetet ndeshkues ndaj punes me shume se ndaj kapitalit. Ne kete menyre do te vihej nen kontroll dhe bufonada qeveritare e rritjes se pagave me pikatore si dhurate e partise ne prag te zgjedhjeve te radhes, nje atavizem i “kohes pa kohe”, te cilen shqiptaret kujtuan se e kishin lene pas, por…Natyrisht problemet e medha te rritjes se produktivitetit te punes nuk mund te zgjidhen me rritje fiktive te pagave te punes, ato kerkojne reformat e munguara ne sistemin arsimor te vendit dhe duhet te jene subjekt i nje diskutimi me te gjere. Personalisht kam bindjen se vendosja e mimnimumit jetik do te kontribuonte ne frenimin e etjes per fitime te shpejta te nje numri kompanish private, sidomos te tyre qe po shfrytezojne barbarisht si fuqine puntore te pakualifikuar e ne menyre te vecante te atyre qe lene jashte tregut qindra te rinj te mirekualifikuar ne universitete te njohura te Perendimit.
E qe te mos ju mbese hatri “dashnoreve te liberalizmit” shtoj se reference baze e ketij komenti eshte Mbreteria e Bashkuar qe ne rendom e therresim Anglia – vendlindja e kapitalizmit.
