Që nga rishikimi i tij i fundit në vitin 2014, Fondi i Solidaritetit të BE-së (EUSF) është kritikuar për shtrirjen e tij të kufizuar dhe disbursimin e ngadaltë, i cili shpesh nuk arrin të përmbushë nevojat imediate të komuniteteve të prekura. Fondi synon të rivendosë infrastrukturën jetike dhe të mbështesë rindërtimin.
I krijuar në vitin 2002, Fondi i Solidaritetit të BE-së (EUSF) po përballet me kritika në rritje, kryesisht për shkak të kufizimeve financiare dhe joefikasitetit. Dikur ishte një fener shprese për rajonet në Evropë që u prekën nga fatkeqësitë. Me katastrofat e lidhura me klimën që ndodhin me një ritëm të rritur, struktura aktuale financiare e fondit po vihet nën presion. Buxheti i tij vjetor prej 500 milion € konsiderohet i pamjaftueshëm, duke çuar në thirrje nga politikëbërësit dhe komunitetet e prekura për një rishikim themelor të mekanizmave financiarë të Fondit.
Në një raport Europian të Vlerësimit të Rrezikut Klimatik të botuar në fillim të këtij viti, Julie Berckmans e Agjencisë Europiane të Mjedisit bëri thirrje për reformën e Fondit, mes rekomandimeve të tjera. Burimet e fondit shterohen çdo vit për shkak të numrit të madh dhe shkallës së ngjarjeve të lidhura me klimën. “Sipas parashikimeve, dëmi i shkaktuar vetëm nga përmbytjet bregdetare mund të rritet në 1 trilion euro në vit deri në fund të shekullit,” shpjegoi ajo.
Stefan Appel, Shefi i Njësisë së Instrumenteve Financiare në Komisionin Evropian, është dakord. Sipas mendimit të tij, burimet financiare të EUSF-së janë të pamjaftueshme kur ndodhin disa fatkeqësi në të njëjtën kohë. Në 2021 dhe 2022, përmbytjet në disa vende të BE-së tejkaluan alokimet buxhetore të Fondit, gjë që çoi në shkurtime të ndihmës financiare të ofruar. Si rregull, EUSF mund të sigurojë vetëm deri në 6% të dëmit total të shkaktuar. 612.6 milionë euro që mori Gjermania korrespondojnë me rreth 1.5% të dëmeve të vlerësuara prej 40.5 miliardë eurosh.
Sipas Appel, Fondi i Solidaritetit të BE-së nuk është krijuar për të qenë një fond emergjence, por një mekanizëm solidariteti që i nënshtrohet procedurave komplekse administrative. “Edhe nëse gjithçka shkon mirë, duhen të paktën katër muaj nga aplikimi deri në disbursimin,” shpjegoi ai. Kjo vonesë, e përkeqësuar nga proceset e vlerësimit të kërkuara për të autorizuar fondet, shpesh është në kundërshtim me nevojat e menjëhershme financiare që pasojnë fatkeqësitë.
Kompleksiteti burokratik i EUSF jo vetëm që ngadalëson procesin e disbursimit, por gjithashtu ndërlikon transparencën dhe llogaridhënien. “Menaxhimi i përbashkët” i fondit do të thotë që ndërkohë që kuadri i BE-së është vendosur, zbatimi aktual menaxhohet nga autoritetet kombëtare dhe rajonale. Kjo mund të çojë në dallime të rëndësishme në mënyrën se si përdoren dhe raportohen fondet. Ky problem i transparencës bëhet edhe më serioz kur fondet keqdrejtohen ose mbahen në nivele më të larta të qeverisjes, si për shembull në një skandal të fundit të zbuluar në Gjermani.
Në korrik 2023, u zbulua se 612.6 milionë euro të destinuara për viktimat e përmbytjeve në rajone të tilla si Rheinland-Pfalz dhe North Rhine-Westphalia nuk u ishin transferuar komunave të prekura. Në vend të kësaj, ato mbetën në buxhetin federal. Kjo shpërndarje e gabuar e fondeve tërhoqi kritika të ashpra nga autoritetet lokale dhe rajonale dhe zbuloi një hendek thelbësor midis alokimit të fondeve të BE-së dhe nevojave aktuale në terren.
Stefan Appel nga Komisioni Europian gjithashtu i njeh këto sfida, duke thënë: “Është për të ardhur keq që është e paqartë për njerëzit se ku shkojnë paratë.” Për të, kjo thekson nevojën urgjente për më shumë transparencë dhe llogaridhënie në trajtimin e EUSF-së. Rregulloret e EUSF-së e bëjnë rindërtimin edhe më të vështirë, pasi fondet mund të mos përdoren domosdoshmërish për të përmirësuar qëndrueshmërinë e infrastrukturës.
Rregulloret aktuale kufizojnë financimin në rindërtim të menjëhershëm. Ato shpesh nuk përfshijnë përmirësime që do t’i bënin strukturat më elastike ndaj fatkeqësive të ardhshme. Ky kuadër rregullator pengon aftësinë e BE-së jo vetëm për t’iu përgjigjur në mënyrë efektive fatkeqësive, por edhe për të përmirësuar në mënyrë proaktive infrastrukturën.
Përmbytjet e fundit në Gjermani, Itali dhe Spanjë tregojnë se sa vendimtar është Fondi i Solidaritetit të BE-së për menaxhimin e krizave në Europë. Pas përmbytjeve të rënda që goditën Bavarinë, Baden-Württemberg dhe Luginën e Aostës në maj dhe qershor të këtij viti, Komisioni vuri në dispozicion 116 milionë euro si përgjigje.
Rreth 112 milionë euro nga kjo shumë do të shkojnë për Gjermaninë dhe pak më pak se 4 milionë euro për Italinë. Rajonet e Emilia-Romagna dhe Toscana, të cilat u prekën nga përmbytjet e rënda vitin e kaluar, tani po marrin gjithashtu mbështetje. Megjithatë, këto shuma përfaqësojnë vetëm një pjesë të miliarda dëmeve të shkaktuara. Aktualisht, edhe Spanja po pret që të ofrohet mbështetje.
Zgjedhjet europiane të këtij viti ofruan arsye për optimist se reformat në Fondin e Solidaritetit mund të jenë ende të afërta. Në të vërtetë, një rezolutë e fundit e miratuar nga eurodeputetët bëri thirrje për një zgjerim të buxhetit të EUSF-së në mënyrë që të forcohet qëndrueshmëria e Europës ndaj fatkeqësive të lidhura me klimën.
“Ne duhet të zhvillojmë më tej një strukturë për t’u marrë me motin ekstrem,” tha Elisa Ferreira, Komisionerja e BE-së për Kohezionin dhe Reformat. “Fondi i Solidaritetit është një shenjë e fuqishme e bashkimit evropian dhe njerëzit në rajonet e prekura mund të mbështeten në këtë mbështetje.”
