Për shumë vite, jeta dhe vdekja janë konsideruar forca të kundërta. Megjithatë, zbulime të fundit po tregojnë një “gjendje të tretë” përtej këtyre kufijve. Ky fenomen përfshin formimin e jetës multicelulare të re nga qelizat e organizmave të vdekur. Këto gjetje sfidojnë perceptimet e kahershme mbi jetën dhe vdekjen, duke ofruar njohuri të reja për sjelljen e qelizave.
Përkufizimi i gjendjes së tretë
Tradicionalisht, vdekja është kuptuar si ndalimi i pakthyeshëm i funksioneve të një organizmi. Sidoqoftë, disa qeliza, si ato që përdoren në donacionet e organeve, vazhdojnë të funksionojnë pas vdekjes së organizmit. Kjo ngre pyetje intriguese: si mbijetojnë disa qeliza pas vdekjes dhe cilat mekanizma e mundësojnë këtë?
Studiuesit tani po hetojnë këto transformime post-mortem. Në një studim të fundit, ata vëzhguan se si disa qeliza, të vendosura në kushte të duhura, shndërrohen në forma të reja jete. Këto qeliza, kur u ofrohen lëndë ushqyese, oksigjen ose bioelektricitet, mund të riorganizohen në struktura multicelulare. Këto njësi të reja kryejnë funksione që kurrë nuk janë lidhur me rolet e tyre biologjike origjinale.
Shembulli i Xenobotëve
Një shembull i dukshëm i kësaj “gjendje të tretë” përfshin qelizat embrionale të bretkosave. Shkencëtarët morën qeliza të lëkurës nga bretkosa të vdekura dhe i vendosën ato në një pjatë laboratorike. Për habinë e tyre, këto qeliza u riorganizuan në organizma multicelularë të rinj, të njohur si xenobotë. Këta xenobotë, larg funksioneve të tyre fillestare, përdorën cilia për lëvizje, një tipar që më parë ishte përdorur për të lëvizur mukusin te bretkosat.
Ndryshe nga riprodhimi tradicional, xenobotët riprodhohen pa u rritur. Ata kryejnë një proces të quajtur vetë-riprodhim kinematik, që do të thotë se fizikisht ndërtojnë vetë strukturën e tyre. Një zbulim tjetër interesant përfshin qelizat e mushkërive njerëzore. Kur vendosen në kushte laboratorike, këto qeliza vetë-asemblehen në organizma të vegjël që janë të aftë të lëvizin dhe të vetë-riparohen.
Faktorët që ndikojnë në mbijetesën e qelizave
Disa faktorë ndikojnë nëse qelizat mbijetojnë pas vdekjes. Kushtet mjedisore, aktiviteti metabolik dhe teknikat e ruajtjes luajnë role kyçe. Për shembull, tek njerëzit, qelizat e bardha të gjakut vdesin rreth 60 orë pas vdekjes, ndërsa qelizat skeletore të miut mund të mbijetojnë deri në 14 ditë. Metodat e ruajtjes, si krioprezervimi, gjithashtu mundësojnë që disa inde, si palca e kockave, të vazhdojnë të funksionojnë si qeliza të gjalla.
Kuptimi i mekanizmave të mbijetesës së këtyre qelizave ofron shpresë për përparime të ardhshme në mjekësinë e personalizuar. Edhe pse shumë faktorë mbeten të paqartë, hulumtimet e vazhdueshme mbajnë premtimin për të zbuluar misterin e jetës pas vdekjes./MC
