LIGJET E BIZNESIT
Aurora Sulçe, drejtuese e Fast News Economy
Prej rreth 2 vitesh, inflacioni i lartë ose thënë ndryshe rritja e çmimeve, është shndërruar në rrezikun kryesor të ekonomisë globale. Jetesa është shtrenjtuar, si pasojë e rritjes se çmimeve të ushqimeve, karburanteve, blerjes së banesave etj.
Për vitin 2023, Tirana rezulton ndër kryeqytetet më të shtrenjta në rajon. Kjo ka rezultuar në Indeksin e Kostos së Jetesës për vitin 2023, publikuar nga Numbeo, databaza më e madhe e të dhënave të kostove në botë.
Indeksi i kostos së jetesës (pa qiranë) është tregues relativ i çmimeve të mallrave të konsumit, duke përfshirë sendet ushqimore, restorantet, transportin dhe shërbimet komunale. Indeksi i kostos së jetesës nuk përfshin shpenzimet e akomodimit si qiraja ose hipoteka.
Indeksi llogaritet në raport me qytetin e Nju Jorkut. Që do të thotë se për qytetin e Nju Jorkut, çdo indeks duhet të jetë 100(%). Nëse një qytet ka një Indeks të Kostos së Jetesës prej 120, kjo do të thotë se Numbeo ka vlerësuar se është 20% më i shtrenjtë se Nju Jorku.
Në kryeqytetet e rajonit, kosto e jetesës është mesatarisht më pak sesa 50% e asaj të Nju Jorkut. Por, brenda rajonit, më i shtrenjti është Beogradi, me 42.4% të mesatares së Nju Jorkut.
Në vend të dytë për sa i përket kostos së lartë të jetesës pas Beogradit renditet Tirana, me 41%. Në krahasim me vitin e mëparshëm, kur indeksi ishte 38.7 për kryeqytetin shqiptar, Tirana rezulton se është bërë më e shtrenjtë.
Për Podgoricën, indeksi është më i lirë se në kryeqytetin shqiptar, në 38.2, ndërsa Budva, një zonë bregdetare e ka treguesin 41.6 (pak më të lartë sesa Tirana).
Më e lira në rajon është Shkupi -Maqedonia e Veriut (36.8), ndërsa dhe Sarajeva e Bosnjë Hercegovinës ka çmime të favorshme (38.6). Më i liri në rajon dhe ndër më të lirët në Europë është Prishtina (29.9).
Faktorët që rrisin koston e jetesës
Shtrenjtimi i jetesës në Tiranë dhe jo vetëm, po ndodh nga kombinimi i një sërë faktorëve. Periudha post pandemike u shoqërua me rritje të kërkesës për mallra dhe shërbime në nivel global dhe kjo sinjalizoi rritjet e para të çmimeve. Shqipëria si një vend importues i pjesës më të madhe të produkteve që konsumon, do të importonte edhe këtë shtrenjtim, që do të shfaqej edhe më fuqishëm në Tiranë, si qendra kryesore e vendit, ku takohet kërkesa me ofertën dhe ku është përqendruar pjesa më e madhe e popullsisë.
Kësaj situate iu shtua lufta e Rusisë mbi Ukrainën në shkurt të vitit 2022, konflikt që u shoqërua me një rritje të çmimeve të lëndëve të para, si karburant, grurë etj, dhe që në një reaksion zinxhir do të pasqyrohej në të gjitha mallrat dhe shërbimet. Thuajse e gjithë bota do të kërcënohej nga shtrenjtimi i çmimeve ose asaj që më pas do të njihej si kriza e inflacionit dhe që vijon ende.
Këtyre faktorëve të jashtëm do t’u bashkoheshin edhe faktorët e brendshëm, si çmimet e larta të blerjes së banesave dhe qirave në Tiranë dhe nivelit të ulët të të ardhurave. Paga mesatare bruto në vendin tonë për vitin 2022 përllogaritet në rreth 554 euro, ndërsa në vendet e tjera të rajonit varion nga 832 euro në Maqedoninë e Veriut deri në 983 euro në Serbi.
Një kombinim i tillë faktorësh do të shkarkonte tek inflacioni, treguesi që mat koston e jetesës në vend. Sipas të dhënave të Institutit të statistikave, inflacioni regjistroi në janar të këtij viti nivelin 7.2%, duke qenë më shumë se dyfish më i lartë se objektivi prej 3% i vendosur nga Banka e Shqipërisë. Në muajt pasues, ky tregues do të vinte duke u zbutur, deri në 3.8% në tetor. Por sërish është larg objektivit të synuar dhe situata me çmimet konsiderohet ende e pastabilizuar nga Banka Qendrore.
Kosto e lartë e jetesës në një vend me të ardhura të ulëta ka pasoja jo të vogla. Kjo pasi rritja e çmimeve do të rëndojë tek shtresa më vulnerabël, duke rrezikuar thellimin e varfërisë. Nga ana tjetër, ekonomia do të përballet me tkurrjen e konsumit, që është edhe një ndër burimet e rritjes ekonomike të vendit. Rrjedhimisht, përballë një aktiviteti ekonomik të ngadalësuar dhe plot pasiguri, bizneset do të tërhiqen nga investimet, duke e privuar ekonominë nga një tjetër burim rritje dhe duke e futur kështu në një spirale të rrezikshme.
