Edhe pse ka bërë progress prej dekadash, Shqipëria vazhdon të përballet me probleme serioze strukturore në ekonominë e saj dhe mungesë politikash funksionale.
Sipas raportit të fundit të publikuar nga Banka Botërore dhe IFC mbi sektorin privat në Shqipëri, i cili analizon sfidat kryesore me të cilat përballen bizneset shqiptare, identifikon mundësitë për të forcuar konkurrencën e tyre dhe paraqet opsionet e politikave të dizajnuara për të përmirësuar kontributin e tyre në rritjen dhe diversifikimin ekonomik.
Duke u mbështetur në provat nga sondazhet e fundit, raporti thekson kufizimet nga normat e larta të taksave, burokracitë nga administrata tatimore, informaliteti i përhapur.
Informaliteti në Shqipëri nënkupton joefikasitet produktiv dhe një kulturë evazioni fiskal dhe mosrespektimi të ligjeve.
Që nga shitësit ambulantë, e deri të disa markete lagjes, por jo vetëm, askush nuk lëshon kupon tatimor. Kjo do të thotë më pak para në arkat e shtetit dhe për rrjedhojë, më pak investime publike.
I pranishëm në vendin tonë në forma të ndryshme, si biznese të paregjistruara, evazion fiskal apo punonjës të padeklaruar me qëllim uljen e taksave dhe detyrimeve ndaj organeve tatimore, informaliteti sjell një konkurrencë të pandershme dhe dëmton bizneset që deklarojnë 100% të aktivitetit të tyre financiar dhe paguajnë rregullisht TVSH.
Kryesisht, informaliteti është i pranishëm në subjekte të vogla apo të mesme, sidomos ato të shitjes së mallrave me pakicë. Kjo bën që bizneset transparente të sakrifikojnë marzhin për të qenë konkurrues në çmimet e shitjes tek konsumatorët. Konsumatorët nga ana tjetër, e paguajnë “shtrenjtë” produktin e lirë, duke humbur garancinë e rishitësit të autorizuar dhe duke rrezikuar të blejnë produkte të falsifikuara. Mosdeklarimi i punonjësve, mospagesa e pagave minimale të detyrueshme dhe organizimi i tregtisë me qellim mosdeklarimin e detyrimeve tatimore, prek ndjeshëm industrinë e tregtisë dhe shërbimeve.
Kategoria më e prekur është ajo e celularëve, e ndjekur nga veshjet. Më shumë se 50% e tregtimit të celularëve kryhet pa deklaruar, nëpërmjet furnizimit alternativ, si bagazhe personale të padeklaruara në doganë. Gjatë 2020, u pa një rritje informaliteti në sektorin e celularëve për shkak të lëvizjes së kufizuar prej pandemisë, si dhe stokut të limituar nga vetë markat. Ndërkohë, në 2021 u pa përsëri një rritje e informalitetit.
Informaliteti frenon dhe bizneset e mëdha ndërkombëtare që të vijnë në Shqipëri, duke qenë se nuk duan të përballen me konkurrencën e pandershme të punës në të zezë.
Roli kryesor për minimizimin e informalitetit i takon shtetit, i cili nëpërmjet lehtësimit të taksave, ndihmon bizneset transparente që të konkurrojnë dhe të zhdukin tregun e zi. Forcimi i kontrollit të shtetit dhe institucioneve përkatëse për vërtetimin e statusit të shitësit të autorizuar, marketimit dhe deklarimeve transparente, penalizon bizneset informale deri në mbylljen e aktivitetit të tyre tregtar.
