Sllovakia ka publikuar të dhëna bazuar në regjistrimin e popullsisë të vitit 2021 që tregojnë se popullsia e saj po plaket shpejt. Por situata demografike mund të jetë edhe më e keqe për shkak të dyshimeve se ka shumë më pak njerëz në vend sesa sugjerojnë të dhënat zyrtare.
Një kopsht për fëmijë ndodhet përtej Galerisë Kombëtare Sllovake përpara se të kthehesh në rrugën kryesore përgjatë Danubit. Fëmijët janë nën kujdesin e tre grave rreth 30-vjeçare që mund të jenë nëna të fëmijëve të kësaj moshe.
Grupi i fëmijëve kalojnë pranë dy grave të moshuara tepër elegante që bisedojnë dhe ecin ngadalë përgjatë trotuarit.
Pak minuta më vonë, përballë shatërvanit të famshëm Roland në qytetin e vjetër të Bratislavës, një grup vajzash adoleshente janë ulur përtokë duke marrë pjesë në grevën e përjavshme të frymëzuar nga Greta Thunberg Greva e Shkollës për Klimën. Në një ose dy vjet ato mund të regjistrohen në Universitetin Comenius të kryeqytetit, i cili, të paktën në kohët para COVID-it, ishte i mbushur me studentë.
Nëse ndonjë nga vajzat vendos të studiojë demografi atje, ato mund të hasin surpriza.
Pikë së pari, ka shumë më pak studentë se sa ka pasur më parë. Në vitin 2008 në arsimin e lartë në vend kishte 214,309 studentë, por në vitin 2020 ishin vetëm 116,124 të tillë. Studentët që studiojnë jashtë vendit përbëjnë një pjesë të kësaj. Ka shumë më pak sllovakë në moshë për të shkuar në universitet dhe gjithnjë e më shumë pensionistë çdo vit. Gjithashtu ka gjithnjë e më pak njerëz në moshë pune dhe nëse në Sllovaki nuk vijnë më shumë emigrantë, ato që tashmë janë mungesa serioze e fuqisë punëtore do të bëhen kritike.
Popullsia e Sllovakisë së shpejti do të fillojë të tkurret nëse nuk e ka bërë këtë tashmë, dhe njerëzit e saj po plaken. Kjo nuk është çudi. Këto janë të njëjtat tendenca gjetkë në pjesën më të madhe të Evropës Qendrore dhe Lindore.
Megjithatë, ajo që i alarmon demografët është se ndërsa popullsia totale e Sllovakisë ka mbetur relativisht konstante për vite me radhë, ata janë të pasigurt për saktësinë e të dhënave zyrtare të popullsisë.
Megjithatë, për Ludmila Ivancikova, drejtoreshë për demografinë në Zyrën e Statistikave të Republikës Sllovake, përfundimi është se sllovakët jo vetëm që po plaken me shpejtësi, por ata po plaken me një ritëm shumë më të shpejtë se fqinjët e tyre.
Po plaket shpejt
Në dhjetor Enti i Statistikave publikoi të dhënat e para bazuar në regjistrimin e popullsisë të vitit 2021. Ai zbuloi se më 1 janar 2021 besohej se kishte 5,449,270 njerëz në vend.
Nëse kjo shifër është e drejtë, do të thotë se numri i përgjithshëm i njerëzve në Sllovaki ishte atëherë 45,000 më shumë se një dekadë më parë dhe 166,270, ose 3.1 për qind, më shumë se në 1991.
Sipas Ministrisë së Brendshme të Sllovakisë, në mes të vitit të kaluar kishte 152,902 të huaj që jetonin legalisht në vend. Ata përbënin 2.8 për qind të popullsisë.
Deri kur Sllovakia u anëtarësua në BE në 2004, kishte shumë pak të huaj që jetonin në Sllovaki. Pra, nëse i zbrisni këta nga popullsia totale e vendit, pasi shumë – duke përfshirë ukrainasit dhe serbët, dy grupet më të mëdha – janë në vend vetëm me viza pune të përkohshme dhe jo si emigrantë, atëherë do të dukej sikur popullsia e vendit ishte pothuajse njëjtë si 30 vjet më parë.
Meqenëse popullsia e të gjitha vendeve ish-komuniste të Evropës, me përjashtim të Çekisë dhe Sllovenisë, janë zvogëluar, shpesh në mënyrë dramatike, në tre dekadat e fundit, kjo do të dukej si një arsye për të festuar.
Në fakt, do të ishte shumë e parakohshme të hapje shampanjën.
Në vitin 2011, popullsia e Sllovakisë përbëhej nga 832,572 fëmijë të moshës deri në 14 vjeç, plus 3,88 milionë njerëz të moshës 15-64 vjeç dhe 690,662 njerëz të moshës 65 vjeç e lart.
Në fillim të vitit 2021, bazuar në të dhënat e regjistrimit të popullsisë, kishte 867,410 fëmijë, 3,65 milionë njerëz në të ashtuquajturën “moshë produktive”, dhe 929,181 të moshuar.
Në vetëm dhjetë vjet, numri i të moshuarve ishte rritur nga 12,78 për qind e popullsisë në 17,05 për qind, ndërsa numri i njerëzve në moshë pune ishte zvogëluar nga 71,81 për qind në 67,03 për qind. Përqindja e fëmijëve ishte rritur vetëm me gjysmën e 1 për qind.
Dhe parashikimet nuk duken të mira.
Sipas Branislav Bleha, kreu i demografisë në Universitetin Comenius, deri në vitin 2060 sipas skenarit më të mundshëm, numri i njerëzve në “moshë prodhuese” do të bjerë në 2.66 milionë, por numri i atyre të moshës 65 vjeç e lart do të rritet në 1.77 milionë, bazuar në projeksionet e një supozimi optimist se popullsia totale do të ketë rënë vetëm në 5.43 milionë, edhe pse ndoshta tashmë ajo është më pak se kaq.
Sipas një projeksioni nga Eurostat, agjencia statistikore e BE-së, popullsia e Sllovakisë mund të ketë rënë në 4.95 milionë në vitin 2060.
Mbetet për t’u parë nëse Sllovakia është e përgatitur për një rënie kaq të madhe të fuqisë së saj punëtore dhe për një rritje të njëkohshme të numrit dhe përqindjes së pensionistëve.
Shtëpitë shtetërore të kujdesit për të moshuarit janë tashmë të nënfinancuara dhe, me kaq shumë staf të kujdesit që punon për paga më të mira jashtë vendit, ato tashmë kanë mungesë personeli, njësoj si edhe në shtëpitë private të kujdesit për të moshuar.
Sipas Jan Bucek, profesor i gjeografisë njerëzore në Universitetin Comenius, për vite me radhë ekspertët u kanë ofruar qeverive të njëpasnjëshme fakte, shifra dhe rekomandime. Por ai ankohet se duke qenë se “shkenca dhe ekspertiza nuk respektohen plotësisht”, strategjitë e tyre të sugjeruara për përballimin e plakjes së shpejtë dhe masive të shoqërisë që po vjen, nuk ndiqen dhe as zbatohen siç duhet dhe më pas “ato gjithmonë zëvendësohen me të reja”.
Pas “Perdes së Hajnalit”
Të gjitha vendet evropiane po plaken, por ajo që e veçon Sllovakinë është shpejtësia e ndryshimit. Në vitet 1980 Sllovakia ishte një nga vendet më të reja në Evropë. Në dekadat e ardhshme do të jetë një nga më të vjetrat.
Në vitin 1965 John Hajnal, një statisticien britanik, duke bërë një vijë nga Shën Petersburgu në Trieste, hodhi hipotezën se, për arsye kulturore, gratë në lindje të kësaj vije prireshin të martoheshin më herët dhe të kishin më shumë fëmijë sesa homologet e tyre në perëndim.
E ashtuquajtura “vija e Hajnalit” është konsideruar prej kohësh si e diskutueshme dhe, veçanërisht në këtë shekull, është diskredituar ose, siç kanë ndryshuar faktet, thjesht i ka kaluar data e skadencës. E megjithatë, ajo ende bie në sy në ish-Çekosllovaki, ndërsa vija ndante dy pjesët përbërëse të saj, të cilat me të vërtetë kanë ndjekur trajektore të ndryshme demografike.
Në kohën e komunizmit, sllovakët kishin një shkallë lindshmërie dukshëm më të lartë sesa çekët. Bleha thotë se arsyet për këtë përfshijnë popullsinë më të madhe rurale të vendit, faktin se ajo ishte më pak e industrializuar se Çekia dhe se njerëzit e saj në përgjithësi ishin më fetarë dhe konservatorë.
Në vitin 1989, në momentin e rënies së komunizmit, shkalla e lindshmërisë çeke ishte 1,85 dhe ajo e Sllovakisë ishte 2,09.
Më pas ndodhi diçka e jashtëzakonshme.
Me zhvendosjen dhe kolapsin ekonomik që pasoi, normat e lindshmërisë në të dy vendet ranë – siç ranë gjetkë në Evropën Qendrore dhe Lindore – por ajo e Sllovakisë ra shumë më tej dhe më shpejt se ajo e Çekisë. Arsyet për këtë përfshinin situatën shumë më të ashpër ekonomike në Sllovaki, një shkallë më të madhe të emigrimit të të rinjve dhe një adoptim të shpejtë të vlerave të reja.
Që nga viti 2004, shkalla e lindshmërisë së Sllovakisë, atëherë 1.23, ka qenë më e ulët se ajo e Çekisë, por, si në Poloni dhe Hungari, që atëherë ajo ka qenë në rritje.
Në vitin 2020, shkalla e lindshmërisë e Sllovakisë ishte 1.59, pak mbi mesataren e BE-së prej 1.53. Duke qenë se ka më pak gra në moshë lindjeje se më parë, kjo do të thotë se më pak gra po bëjnë më shumë fëmijë. Në vitin 2016, gratë në moshë lindje ishin 47.1 për qind e totalit, por deri në vitin 2020 kjo shifër kishte rënë në 45.47 për qind.
Kaq shumë sllovakë jetojnë jashtë vendit, saqë rreth 10 për qind e qytetarëve të porsalindur vlerësohet të lindin jashtë vendit, sipas Boris Vano, një analist në Qendrën e Kërkimeve Demografike.
Meqenëse nuk kanë lindur në Sllovaki, ata nuk figurojnë në llogaritjet e normës së fertilitetit të vendit.
Shkalla e mëparshme e lartë e lindshmërisë, e ndjekur nga rënia e saj dramatike, është arsyeja pse Sllovakia përballet me një proces po aq dramatik plakjeje në vitet e ardhshme.
Një tjetër faktor kontribuues është emigrimi, veçanërisht i grave në moshë riprodhuese.
Të dy këta faktorë nënkuptojnë se popullsia e Sllovakisë duhet, sipas Ivancikovës, të fillojë të tkurret në periudhën 2030-2040.
A po tkurret tashmë Sllovakia?
Problemi është se askush nuk e di se sa sllovakë janë larguar, sa janë kthyer dhe nëse të dhënat zyrtare të popullsisë së Sllovakisë janë të sakta. Nëse nuk është kështu, atëherë kjo do të thotë se popullsia e vendit tashmë ka filluar të tkurret – dhe në mënyrë mjaft dramatike.
Arsyeja e mundshme pas mospërputhjes është se shumë njerëz largohen nga Sllovakia, por mbajnë një adresë zyrtare në vend ose ikin dhe vijnë shpesh në vend.
Për shembull, rreth 24,000 gra, shumë nga Sllovakia lindore, besohet se punojnë pjesën më të madhe të vitit në Austri duke u kujdesur për të moshuar. Shumë të tjera udhëtojnë, duke u kthyer në vend për një periudhë prej disa javësh ose muajsh.
I intervistuar pak para publikimit të të dhënave të reja të popullsisë bazuar në regjistrimin e popullsisë, Bleha tha se ai dhe kolegët e tij besonin se mund të kishte 200,000 njerëz më pak në Sllovaki sesa sugjerojnë të dhënat zyrtare.
Këtu përfshihen disa nga më shumë se 21,000 studentët që studiojnë çdo vit në universitetet çeke dhe më pas qëndrojnë atje, plus mjekë dhe profesionistë të tjerë mjekësorë që gjejnë paga dhe kushte më të mira atje.
Pas publikimit të të dhënave të reja, Bleha tha se ndërkohë që ishte e qartë se disa çështje metodologjike kishin shtrembëruar regjistrimin e popullsisë, ai dhe kolegët e tij nuk kishin ende informacion të mjaftueshëm për të konfirmuar ose lënë mënjanë dyshimet e tyre se në vend ka shumë më pak njerëz nga sa sugjerojnë shifrat e reja.
Nëse shifrat e reja janë një mbivlerësim, nuk do të ishte aspak habi, ndonëse Ivancikova në Entin e Statistikave tha se është treguar shumë kujdes që të kryqëzohen regjistrat e ndryshëm dhe burimet statistikore.
Në vitin 2017, Martin Halus, duke punuar në doktoraturën e tij, bëri një vlerësim të tendencave të popullsisë bazuar në numrin e njerëzve me sigurime shëndetësore. Kjo është e detyrueshme, por përgjithësisht ata që largohen nga vendi çregjistrohen në mënyrë që të mos vazhdojnë t’i paguajnë ato. Kjo e çoi atë të arrinte në përfundimin se në vitin 2015 në vend jetonin 300 mijë njerëz më pak sesa sugjeronin të dhënat zyrtare.
Për këtë arsye, tha Tomas Sobotka, një demograf në Qendrën Wittgenstein për Demografinë dhe Global Human Capital në Vjenë, shifra e cituar nga Bleha përpara se të dhënat e reja të bazuara në regjistrimin e popullsisë të dilnin ishte realiste, megjithëse ai shton vërejtjen se është e vështirë të arrijnë në një numër të saktë.
Për shembull, deri në fund të shtatorit 2021, kishte 106,820 sllovakë që kishin marrë të drejtën për t’u vendosur në Mbretërinë e Bashkuar pas Brexit dhe, sipas shifrave të fundit, në Austri kishte 45,362 banorë sllovakë.
Megjithatë, disa nga ata në Austri mund të jenë kujdestarë të cilët gjithashtu mbeten të regjistruar si banues në Sllovakinë lindore. Shifrat britanik gjithashtu nënkuptojnë se shumë sllovakë aktualisht jetojnë në Mbretërinë e Bashkuar. Një pjesë e atyre që aplikuan për të jetuar në vend mund të jenë romë sllovakë, ndër të tjera, të cilët që atëherë janë kthyer në shtëpi në Sllovaki, duke mbajtur për momentin të hapur një mundësi për ata dhe familjet e tyre për të jetuar dhe punuar legalisht në Mbretërinë e Bashkuar, nëse kanë nevojë.
Të dhënat jo të besueshme të popullsisë janë një problem jo vetëm sepse e bëjnë të vështirë planifikimin e qeverisë. Në Sllovaki, autoritetet lokale marrin para nga qeveria qendrore bazuar në numrin e njerëzve që jetojnë atje sipas regjistrimit të popullsisë.
Sot, llogaritet të ketë rreth 600,000 njerëz që jetojnë në Bratislavë, duke përdorur shërbimet e saj komunale e kështu me radhë, por sipas të dhënave të bazuara në regjistrimin e popullsisë janë vetëm 475,503 taksat e të cilëve i mbështesin të gjithë.
Kur shifrat u publikuan në dhjetor, kryetari i bashkisë kërkoi një shpjegim, duke thënë se në qytet janë të regjistruar të paktën 20 mijë njerëz më shumë sesa tregojnë shifrat e regjistrimit të popullsisë, ndërsa 100 mijë të tjerë jetojnë atje dhe janë të regjistruar diku tjetër.
Nëse jo tani, kur?
Sllovakia nuk është i vetmi vend evropian, zyrtarët e të cilit po përpiqen të kuptojnë se sa njerëz jetojnë në të vërtetë atje. Gjithashtu nuk është i vetmi vend, politikanët e të cilit duhet të përballen me vështirësinë e planifikimit përtej takimit të tyre të ardhshëm me elektoratin.
Sipas Vanos, për shembull, tema e plakjes do të bëhet kritike pas një dekade, por “për politikanët tanë kjo është shumë afatgjatë”. Problemi, vuri në dukje ai, është se në 10 vjet ata do ta shohin se është tepër vonë për të bërë diçka, edhe sikur të ishin në pushtet tani. /BIRN/
