Të likuidohet! Kjo folje në urdhërore ka shënuar çastet e fundme të jetës së shumë prej intelektualëve shqiptarë gjatë regjimit komunist. Arrestimet bëheshin kryesisht natën. Bastisjet e shtëpive, nisja për në internim, por edhe ekzekutimet në vendpushkatime ende të panjohura, kryheshin po ashtu, natën. Ethem Haxhiademi do të arrestohej natën, Xhemal Farka do të pushkatohej natën. Dhjetëra klerikë u pushkatuan po natën te çinari pranë Varrezave të Rrmajit në Shkodër. Grupi i 22 intelektualëve të bombës në Ambasadën Sovjetike, mes të cilëve edhe Sabiha Kasimati, u pushkatua natën. Për këta të fundit nuk pati një vendim gjyqësor. Ai u hartua pas vrasjes së tyre. Ata u likuiduan të gjithë në errësirë.
Në Gjermaninë naziste të vitit 1941, Hitleri nxori direktivën “natë e mjegull” përmes së cilës, të gjitha operacionet e aksionet naziste për zhdukjen e kundërshtarëve politikë duhet të bëheshin në “natë e mjegull” – larg syve të publikut dhe pa lënë gjurmë.
“Të likuidohet!” – “Natë e mjegull”. I gjej këto dy fraza përshkruese të frikshme të natës në të gdhirë të 17 majit 2020, kur më se 500 efektivë policorë rrethuan Teatrin Kombëtar dhe larguan nga oborri rojtarët ndërsa fadromat shembnin me nxitim, godinën historike, prej së cilës artistët nuk kishin dalë ende. Mund të kalojnë vite, mbase edhe dekada, por kurrë, kurrë, nuk do të mund të fshij nga kujtesa imazhet tronditëse të asaj nate. Ato kanë marrë përjetësisht një pjesë timen.
Ka kaluar tashmë një javë, por jo mpirja e asaj ngjarjeje. Ajo do jetojë gjatë, me vetëdijen tonë, e pashlyer dhe e pafalshme. Është thyer diçka e madhe atë natë edhe brenda nesh, është thyer shpresa, besimi, ëndrra, është përdhosur liria, janë prekur trupat tanë, por njëherësh edhe shenjtëria e një godine që na mësoi si fitohet liria. Ky është rrëfimi i një dëshmitari. Po i shkruaj këto radhë si dëshmi për ata që nuk ishin aty atë çast, për ata që erdhën më vonë, por edhe ata që janë të vegjël e do të rriten për të mësuar se patëm një teatër, që artistët e qytetarët e ruajtën për 2 vite, për pothuaj një vit natë e ditë dhe e shembën, para syve tanë ndërsa rojtarët rrethoheshin nga policia. Po e shkruaj për ata qytetarë shqiptarë, që ndoshta një ditë do të njohin demokracinë funksionale e shtetin e së drejtës – mos e lejoni të përsëritet; po e shkruaj, për të treguar se si nuk shkatërrohet trashëgimia dhe si një shtet nuk mund të sillet me qytetarët e vet.
MINUTAT E VETMISË SË MADHE
Kam mbërritur në teatër në orën 22:00 të mbrëmjes së të shtunës më 16 maj, pas një sinjalizimi se në orën 23:00 do ndërhyhej. Kisha vetëm 5 orë, që kisha ikur prej aty, kur informacioni i një sulmi nate, mbërriti. Në orën 23:00 sheshi mes Teatrit Kombëtar dhe atij Kombëtar Eksperimental ishte plot. Qytetarë, artistë, të teatrit e skenës, artit pamor e atij kinematografik, mbështetës të partive opozitare, kishin mbërritur duke e kthyer godinën në një fortesë të paprekshme. Rreth orës 01:00 sinjalizimi i ri është për në orën 02:00 ose për në orën 04:00. Në shesh përhapen zëra se mësymja është shtyrë, gjasat janë të mos bëhet këtë të shtunë, sepse ka një prani të madhe qytetarësh në shesh. Thellë brenda vetes më dukej e pabesueshme se një teatër mund të sulmohej natën, a të shembej natën, në kohën që nuk lejohen grumbullimet, protestat, e madje as të dalësh nga banesa pa shënuar emrin në “librin e shtëpisë”, që tashmë quhej “e-Albania”. E dija se “Astiri” qe marrë natën, por Teatri nuk ishte pronë private, ishte pronë publike, që mbrohej nga publiku.
Një gazetar i vjetër, që ka mbërritur në shesh më tregon se burimi i tij në polici i thotë se “janë në gatishmëri” – sonte, është shansi i fundit. Ndalesat dhe kufizimet e pandemisë zbehen të hënën, ndaj do të shfrytëzohet errësira e mbrame e një kohë kur liritë e të drejtat na u morën në këmbim të jetës. Kam një ankth të pakuptueshëm. Eci përmes sheshit, shkoj në hyrje të sallës së Teatrit, dal para hyrjes kryesore. Flas me këdo, pyes këdo, “çfarë dini ju”? “A janë të besueshëm”? Një i njohuri im më ka folur të premten që në “Bundestag” informacionet kanë shkuar pikërisht për natën mes të shtunës dhe të dielës. Këto ishin 6 orët e mia të fundit në Teatër. Ecje, nga sheshi mes teatrove, në sheshin para Ministrisë së Brendshme. Rreth orës 03:00 jam ulur me Robert Budinën, Mirela Karabinën, Lindita Komanin dhe Arbër Nezirin pranë hyrjes së Teatrit Kombëtar, poshtë kolonës së shkronjave të emrit. Një fotografi ma kujton këtë çast, fotografia e fundit me Teatrin. Budina më tregon për një propozim bisedimesh mes BE-së, qeverisë dhe “Europa Nostrës”. Më pas, ai ngrihet dhe bisedon me aktivistë e politikanë. Kthehem në oborrin mes dy godinave, bëhet ftohtë. Pas orës 03:00, kreu i PD-së Lulzim Basha, ikën dhe pothuaj në atë kohë, edhe kryetarja e LSI-së, Monika Kryemadhi. Me të ikur kryetarët, mbështetësit, pothuaj boshatisin sheshin. Disa prej tyre qëndrojnë, por janë pak. Jemi përballë Ministrisë së Brendshme, shihemi lehtë nga dritaret me grila mbyllur e drita ndezur – jemi pothuaj të vetmuar, në një shesh ku të 50-ët që kemi mbetur, dukemi më pak nga ç’jemi. Prej të pranishmëve, disa jemi përfaqësues të mediave, mes tyre edhe unë. Ora shkon 04:00. Unë flas me operatorin tim të “News 24”, Joni Kashari. I them se duhet të rrimë të paktën derisa të zbardhë, pas orës 05:00. Joni pranon pa hezitim dhe ne vendosim të qëndrojmë.
Rreth orës 04:20, ndërsa isha ulur në një karrige pranë Teatrit Eksperimental me Mirela Karabinën, shoh një furgon të bardhë që ndalon para hyrjes së Teatrit Kombëtar. Asnjë logo mbi të, asnjë shkronjë që e identifikon. Në pak sekonda, prej tij zbresin burra të veshur me të errëta. Tronditem kur kuptoj kush janë ndërsa ulërimat “Erdhi, erdhi policia, policiaaaaa”, tashmë mbysin sheshin. Ndjej se jam shtangur.
Nuk e di nëse kam arritur të flas a të ngre zërin. Kujtoj që kam parë në sy operatorin që nisi të xhironte. Duket si një pushtim. Sheshi nxihet nga policët. Shumë makina policie mbërrijnë, prej tyre zbresin efektivë. Ka edhe të armatosur. Ka britma, thirrje, dëgjoj “mos”, dëgjoj “dilni”, shoh hapa ushtarakë, shoh njerëz që vrapojnë, njerëz që shtyjnë, njerëz që rrëzohen, njerëz që i tërheqin. Prapë britma.
Shoh artistët e “Aleancës” të shkojnë drejt sallës së Teatrit me vrap. Shoh policinë, me hap pothuaj ushtarak, edhe të armatosur, t’i drejtohet sallës. Dëgjoj zëra të trembur, zëra që bërtasin “po na shembin Teatrin”. Shoh një dritë mbi tarracë. Është kaq shumë pushtim kjo që shoh. Jemi të rrethuar. Është si një film me pushtues, por unë jam aty. Nuk është ëndërr. Nuk është film. Po ndodh vërtetë. Na kanë rrethuar. Ne jemi pak, ata janë shumë. E zeza dhe e errëta e uniformave e nxin më shumë natën. Nuk më besohet. Ka kaos. Të shtyjnë. Nuk e di se kush. Dikush rrëzohet. Të tjerë kalojnë mbi të. “Dilni, dilni nga këtu”, – dëgjoj urdhra policorë. Tentoj t’i afrohem sallës. Ende nuk më besohet. Ndjej një dorë që më kap krahun. Një efektiv policie më kërkon të largohem nga oborri i Teatrit. Prezantohem si gazetare, tregoj “badge” që e mbaj në qafë. Por nuk vlen. Ai këmbëngul të dal. Unë nuk pranoj. Ju them se duhet të raportoj. Më thonë se nuk lejohet të rri. Më tërheqin. Shoh sërish nga hyrja e sallës, një ish-deputeti i është hedhur spraj lotsjellës. Policët kapin një të ‘Aleancës’. E tërheqin me forcë. Një nënë myslimane iu lutet të mos i bëjnë gjë. Zëri i saj dëgjohet kudo.
Më nxjerrin nga oborri i Teatrit. Kërkoj të marr sendet e mia personale. Nuk më lënë. Unë këmbëngul disa herë. Ata refuzojnë. Përpiqem të shkëputem prej policëve. Nuk ia arrij. Përpiqem prapë, derisa një efektive më thotë, “të lutem dil, është me rrezik të jesh këtu”. Kam qenë tërësisht e shtangur deri në çastin kur kam dëgjuar këto fjalë. Atëherë jam vetëdijësuar se diçka e rëndë do të ndodhte. Iu them efektivëve se brenda në Teatër ka njerëz. ‘Ka njerëz’ – them prapë. Nuk marr përgjigje. Nuk di kë prej artistëve të marr në telefon. Nuk di kush është futur brenda e ku janë të tjerët. Në pak minuta oborri i Teatrit dhe ai i Ministrisë së Brendshme është nxirë nga burrat me uniforma. Unë e dija se nëse policia mësynte, artistët do të fshiheshin brenda Teatrit që të mos e linin godinën. Iu them ka njerëz në teatër. Nuk marr përgjigje prej policisë. Mendoj për ata që janë brenda dhe jam mpirë sërish. Na kanë nxjerrë në pedonale. Por dëgjoj britma. Dikush që e tërheq policia rrëzohet para Ministrisë së Brendshme. Nëna myslimane u flet policëve: “Është Titi more, mos more, mos more çfarë i bëni djalit”. Nuk arrij të kuptoj nëse Titi Seranaj është i vetëdijshëm apo jo. Nuk di çfarë ka ndodhur me të. Policët tani bëhen të dhunshëm. Unë dëgjoj britma. Përpiqem të kontrolloj ecjen time. Ndjej se trupi më dridhet. Ka kaos, britma, ulërima, policë që tërheqin njerëz, arrij të dalloj një britmë nga mbiteatri. Policia na kërkon të dalim në bulevard, ne të medias nuk pranojmë. “Nëse nuk dilni, do iu thyejmë kamerat”. Është një zë burri i veshur me uniformë që flet. Nuk ia dalloj fytyrën. Është ende natë. Është kaq natë e errët, pus e zezë. Ka zhurma. Nuk e kuptoj çfarë janë. Dëgjoj britma. Nuk e di nga vijnë. Policët urdhërojnë. Dëgjoj britma nga një hapësirë lart. Nuk e shoh dot nga vijnë. Na nxjerrin në bulevard. Njërin prej nesh e shtyjnë dhe ai pothuaj bie. Arbër Neziri më merr përdore, “Fatmira, mos u kthe! Eja këtej”. Zhurmat janë të frikshme. Ka mëse 30 makina policie kudo, të shumëllojshme, vetura, furgonë, makina në ngjyrë ushtarake. Jemi në bulevard, arrij të flas me redaksinë, arrij t’iu shpjegoj ç’po ndodh. Jam hutuar tërësisht. Më afrohet operatori, më pyet çfarë ke, i them po shembin Teatrin. Ai më thotë që e di dhe që ka xhiruar fadromat që shembin muret e parme. Atëherë e kuptoj që zhurmat që dëgjoja ishin të fadromave. Nuk shoh artistët. Nuk e di ku janë. Nuk arrij të kuptoj a kanë dalë nga Teatri. Dëgjoj prapë fadromat dhe një zhurmë të madhe pas tyre. Kalojnë disa minuta, ankthi, paniku, tmerri, frike, tronditjeje. Minutat më të gjata të vetmisë. Minutat e vetmisë së madhe. Kërkoj me sy artistët. Pyes ç’u bë me ta. Nuk marr përgjigje. Minuta të tjera paniku, frike, dhembjeje. Shoh njerëz që qajnë. Njerëz që bërtasin. Shoh të dalin të shoqëruar Mirela Karabina, Doriana Musai, kanë marrë Tit Seranajn. Më thonë që kanë marrë Robert Budinën. Dalin me pranga Neritan Liçaj dhe Juli Emiri.
Më vret heshtja. Më vrasin britmat. Nis të raportoj ‘live’ ngjarjen më të frikshme të 14 viteve të mia si gazetare kulture. Teatri u shemb, shteti ra. Them vetëm të parën, më jehon, më buçet në kokë e dyta. Ende dridhem kur mbërrin Edmond Budina. Është i thyer. Jemi të thyer.
Shohim të dalin efektivët e armatosur. Mbi veshjet e tyre tani lexojmë që shkruhet RENEA – Reparti i Neutralizimit të Elementëve të Armatosur. Jemi pushtuar. Teatri është likuiduar në natë e mjegull./Gazeta Shqiptare/
